Doğu Afrika’da İngiliz Emperyalizmi: İngiltere’nin Sudan’ı İşgali 1896-1898

Authors : Abdullah ÖZDAĞ

Pages : 117-148

View : 21 | Download : 9

Publication Date : 2017-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :19. yüzyılda Süveyş kanalının açılmasıyla dünya ticaret yolları yön değiştirmiştir. Bu dönemde sanayileşme rekabeti içerisinde olan Avrupalı devletlerin ilgisi de Doğu Afrika üzerine çevrilmiştir. Özellikle Süveyş Kanalını kontrol eden Mısır ile transit ticarette uğrak yeri olan Kızıldeniz liman şehirleri önem kazanmıştır. Bu bağlamda İngiltere Uzakdoğu’daki kolonileri için önemli bir konumda bulunan Mısır’ı işgal etmiştir. Bunun ardından İngiltere, Sudan’a doğru genişleme siyaseti izlemeye başlamıştır. İngiltere’nin Sudan’ı işgali iki aşamada gerçekleşmiştir. İlk aşama, 18821885 tarihlerinde William Hicks ve General Gordon Sudan’a gönderilmiş, ancak Sudan’da patlak veren Mehdi Hareketi nedeniyle başarılı olunamamıştır. İkinci aşama ise 1896-1898 tarihlerinde Sudan’da bir Mehdi Devleti olduğu halde General Herbert Kitchener’in komutası altında gerçekleşen işgal girişimidir. 1896’da İngiltere’nin isteği doğrultusunda İngiliz General Kitchener’in komutası altında Sudan’a doğru Mısır-İngiliz müttefik ordularının ileri harekâtı görülmüştür. Sudan’ın işgali iklim şartlarının olumsuz etkisi, coğrafi şartların elverişli olmaması, ikmal faaliyetlerindeki eksiklik ve İngiliz-Mısır ordularındaki uyumsuzluk nedeniyle yaklaşık 3 yıl kadar bir süreyi almıştır. Bu süre zarfında Halife Abdullah’a bağlı birliklerle İngiliz-Mısır güçleri arasında büyük savaşların haricinde sayısız çarpışmalar gerçekleşmiştir. Buna rağmen İngiliz-Mısır güçlerinin ileri harekâtı mümkün olabilmiştir. Sudan’ın kaderini değiştiren gelişme Atbara Savaşı’nda İngiliz-Mısır güçlerine karşı Halife Abdullah’ın aldığı yenilgi olmuştur. Bu savaşın ardından İngiliz-Mısır güçleri Omdurman önlerine kadar ilerleme imkânı elde etmişlerdir. Omdurman Savaşı’nda Halife Abdullah’ın yenilgisiyle Sudan’daki İngiliz hâkimiyeti kesin olarak gerçekleşmiş böylece Mehdi Devleti tarihe karışmıştır. Ocak 1899’da “Condominium Antlaşması” yapılarak İngiliz-Mısır ortak idaresi kurulmuştur. Sonraki dönemlerde * Yrd. Doç. Dr., Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih ABD, [email protected] Mısırlı yetkililer devre dışı kalmış, İngiltere bölgenin yönetiminde söz sahibi olmuştur. Günümüzde Ortadoğu ve Afrika üzerindeki batı politikasının daha iyi anlaşılabilmesi 19. ve 20. yüzyıl siyasi ve askeri faaliyetlerinin oldukça iyi bilinmesine bağlıdır. Bu çalışmada Sudan özelinde İngiltere’nin Doğu Afrika üzerindeki emperyal faaliyetleriyle Sudan’ın işgal edilmesinin arkasındaki politik nedenler ifade edilmeye çalışılmıştır. Nitekim bu çalışma Ortadoğu ve Afrika üzerinde oldukça sınırlı olan akademik çalışmalara katkıda bulunmak amacıyla hazırlanmıştır
Keywords : Mehdi Hareketi, Sudan, Mısır, İngiltere, Sömürgecilik