Timurlular Döneminde Semerkant

Authors : Osman AYDINLI

Pages : 294-329

Doi:10.17859/pauifd.1285880

View : 40 | Download : 39

Publication Date : 2023-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Eski çağlardan itibaren önemli ticaret yolları ve siyasi oluşumların merkezinde yer alan Semerkant, İslâm coğrafyacılarının Mâverâünnehir insert ignore into journalissuearticles values(Batı Türkistan); dedikleri önemli bölgenin çok stratejik bir noktasında yer almaktadır. Moğol istilası sebebiyle İslâm döneminin 5 asırlık siyasî, idarî, ekonomik, ilmî, kültürel ve sanatsal birikim ve zenginliğini kaybeden bu şehri, kurduğu büyük devletin payitahtı yapan Emir Timur insert ignore into journalissuearticles values(1370-1405); tekrar eski ihtişamlı günlerine geri döndürdü. İran, Azerbaycan ve Anadolu başta olmak üzere İslâm dünyasında ele geçirdiği geniş topraklardan beraberinde getirdiği en kabiliyetli usta, zanaatkâr ve dönemin önde gelen ilim adamlarıyla Semerkant’ı her yönden yeniden inşa etti. Öyle ki, mimarî ve abidevî eserler açısından şehre tarihinin en parlak ve ihtişamlı günlerini yaşattı. Onun, ele geçirdiği birçok bölgeden İslâm dünyasında o gün sanatın ve zanaatın her dalında ustalaşmış kişileri Semerkant’a getirip buluşturması, İslâm sanat ve mimarisinde büyüleyici bir zenginlik ve birlikteliğin oluşması sonucunu da doğurdu. Timur ilim ehline de büyük değer vererek önceki asırlarda olduğu gibi Semerkant’ın o gün İslâm ilim, kültür ve medeniyetinin başşehri olmasını sağladı. Ardından gelen ahfadı ve özellikle torunu Uluğ Bey bu şehre ilmi, kültürel ve mimari açıdan değer katmaya devam etti. Onun zamanında Semerkant ilmi çalışmalarda, özellikle astronomi ve matematik çalışmalarında öne çıktı. Kendisi de bir astronom olan Uluğ Bey’in inşa ettirdiği Semerkant Rasathanesi aynı zamanda bir astronomi okulu olarak daha sonraki astronomi çalışmalarına öncülük edip ilham verdi. Ancak daha sonraki Timurlu sultanların gerek devletin başşehrini başka şehirlere taşımaları, gerekse aralarındaki mücadeleler sebebiyle Timur ve torunu Uluğ Bey’in büyük emek verdiği Semerkant ciddi yaralar aldı, birçok eser yıprandı veya tahrip oldu. Buna rağmen bugün Semerkant’ta eski tarihlerden günümüze kadar gelen ihtişamlı ve göz kamaştırıcı abidevi yapıların birçoğu Timur ve ahfadına ait olan eserlerdir.
Keywords : Semerkant, Mâverâünnehir, Timur, Timurlular, Uluğ Bey, Gûr Emir, Semerkant Rasathanesi, Bibi Hanım Mescidi, Şah ı Zinde Külliyesi, Uluğ Bey Medresesi