NAZİRE GELENEĞİNİN SON ÖRNEKLERİ BAĞLAMINDA TRABZONLU ZÎVER’İN HAMSİ GAZELİ’NE YAZILAN NAZİRELER

Authors : Mehmet Sait Çalka

Pages : 36-48

View : 53 | Download : 42

Publication Date : 2024-12-24

Article Type : Review Paper

Abstract :Nazire, bir şairin kaleme almış olduğu bir manzumenin başka bir şair tarafından model alınarak aynı vezin, aynı kafiye, aynı redif, hatta aynı muhtevayla yazdığı benzer manzumeye verilen isimdir. Geçmişte yapılan bilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur ki bir şiire nazire yazan şair, genellikle zemin şiir olarak adlandırılan ilk şiiri kaleme alan usta şairi takdir etmek istemesi, yazdığı nazire ile kendi hünerini göstermek istemesi ya da zemin şiirde ele alınan konu için bir edebî tartışma ortamı yaratmak istemesi gibi maksatlarla nazire yazar. Arap ve Fars edebiyatlarında da örnekleri görülen ve XII. asırdan beri bir gelenek hâlini alan nazirecilik, XX. asra kadar gelişimini devam ettirmiştir. Buna göre Türk şiirinde en eski nazire örneklerinin, XII. asırda Hakîm Süleyman Ata’nın (ö. 1186), mürşidi Hoca Ahmed-i Yesevî’nin (öl. 1166) hikmetlerine yazdığı nazirelerin olduğu kabul edilir. Daha sonra Hakîm Süleyman Ata’yı Yunus Emre’nin (öl. 1320-21) de bu anlamda takip ettiği söylenebilir. Bu iki önemli şahsiyetten sonra ilerleyen yüzyıllarda da Türk şiirinde nazire geleneğinin devam ettiği ve gelişimini sürdürdüğü kaleme alınan nazire mecmualarından ve divanlarda tespit edilen pek çok nazireden anlaşılmaktadır. Bu çalışmada XIX. asırda yaşamış olan Trabzonlu Zîver’in (öl. 1880) yaşadığı bölgenin en önemli geçim kaynaklarından biri olan hamsi balığına dair kaleme almış olduğu ve kaynaklarda “Hamsi Gazeli” olarak anılan “var” redifli manzumesine kendinden sonra yetişmiş olan Tıflî Efendi (öl. 1908), Esat Ömer Eyyûbî (öl. 1950), Süleyman Mâhir Bey (öl. 1953), Ahmet Sarım (Doğru) Bey (öl. 1964) ve meçhul bir şairin yazdığı nazireler nazire geleneği bağlamında incelenmiştir. Nazire geleneğinin son halkalarından olan söz konusu bu manzumelerin, Türk şiirinde nazire geleneğinin tarihsel seyrinin belirlenmesine katkı sunacağı muhakkaktır.
Keywords : Trabzonlu Zîver, Hamsi Gazeli, XX. yüzyıl, Nazire, Nazire geleneği.