Kadim iki belâgat eserinin mukayesesi: Miftâhu’l-‘Ulûm ve Telhîsu’l-Miftâh

Authors : Hüseyin ARSLAN

Pages : 596-611

Doi:10.29000/rumelide.657952

View : 12 | Download : 6

Publication Date : 2019-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Belâgat ilimlerinin insert ignore into journalissuearticles values(meânî, beyân, bedî‘); İslâm bilim tarihinde müstakil bir ilim olarak yerini alması Abdülkâhir el-Cürcânî sayesinde olmuş, ardından Zemahşerî ve Fahreddîn er-Râzî gibi âlimler eliyle bu ilimler gelişimini devam ettirmiştir. Bunlardan sonra birçok çalışma yapılmasına rağmen Sekkâkî’nin telif ettiği Miftâhu’l-‘ulûm sayesinde belâgat ilmi; çerçevesi çizilmiş, sınırları belirlenmiş ve kavramları yerli yerine oturmuş bir ilim olarak gelişimini tamamlamıştır. Ancak Miftâhu’l-‘ulûm’da bazı edebi kusurların bulunduğunu iddia eden Kazvînî, bu kusurları gidermek üzere Telhîsu’l-Miftâh adını verdiği eserini telif etmiş ve bu eserle birlikte belâgat ilminin telif dönemi büyük oranda tamamlanmıştır. Zira bu dönemden sonra belâgata dair kaleme alınan eserler, genellikle bahsi geçen iki eser üzerine yapılan şerh ya da haşiye çalışmalarıdır. Dolayısıyla Sekkâkî’nin Miftâhu’l-‘ulûm’u ile Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh’ı belâgat ilimleri tarihinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada her iki eser karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır. Bu karşılaştırma yapılırken önce eserlerin ortak yönleri ele alınacaktır. Bu bağlamda her iki eser; kaynakları, yöntemleri, üslûpları ve belâgat tarihindeki etkileri açısından karşılaştırılacaktır. Ardından da iki eser arasındaki farklılıklar ele alınacaktır. Bu farklıklar da; konuların tasnif ve tertibindeki farklılıklar ve muhtevadaki farklılıklar şeklinde anlatılacaktır. Muhtevadaki farklılıklar bağlamında; Miftâhu’l-‘ulûm’da yer aldığı halde Telhîsu’l-Miftâh’da yer verilmeyen meseleler ve Miftâhu’l-‘ulûm’da bulunmadığı halde Kazvînî’nin kitabında yer verdiği meseleler ele alınacaktır. Ayrıca Kazvînî’nin isimlendirme hususunda yaptığı bazı değişiklikler ile Miftâhu’l-‘ulûm’a yaptığı itirazlara da değinilecektir.
Keywords : Sekkâkî, Kazvînî, Miftâhul ulûm, Telhîsul Miftâh, belâgat, mukayese