Eski Türk yazıtlarından çağdaş Türk lehçelerine “tapa” edatı

Authors : Abdullah YILDIRIM

Pages : 265-278

Doi:10.29000/rumelide.752341

View : 27 | Download : 21

Publication Date : 2020-06-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Edatlar, tek başlarına anlamı olmayan, fiil ya da isim soylu kelimelerle beraber kullanıldığında anlam kazanan görevli sözcüklerdir. Edatlar yapıları yönünden; isim kökenli edatlar ve fiil kökenli edatlar olmak üzere ikiye ayrılır. İsim kökenli edatlar, isimlere eklenen durum ve iyelik eklerinin zamanla kalıplaşması sonucu oluşur. Fiil kökenli edatlar ise fiil köklerine zarf-fiil ekleri getirilerek oluşturulur. Türk dilinin ilk yazılı kaynakları yoluyla tanıkladığımız edatlar, oluşum yönleri göz önüne alındığında, yazılı kaynaklar öncesine giden dönemler içerisinde oluşturulmuş yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Köken olarak isim ya da fiil durumundaki bu görevli sözcükler, Türk dilinin tarihî dönemlerinde çeşitli din ve öğreti temelinde gelişen metinler aracılığıyla cümle içerisinde isim, sıfat, zarf ve bağlaç olarak kullanılmaktadır. Bu yönüyle, eldeki yazı Türk dilinin yazıtlar dönemi olarak bilinen Orhon Türkçesi metinlerinde ilk kez tanıklanan tapa ifadesinin sahip olduğu görünüme dayalı değerlendirmelerden hareketle oluşturulmuştur. Bu çalışmada, fiil kökenli, tap- “bulmak” fiilinden türeyen tapa “-e doğru, -e karşı” edatı üzerinde durulmuştur. Öncelikle tapa edatı, eski Türk yazıtlarından başlanarak tarihî ve çağdaş Türk lehçeleri özelinde incelenerek genel bir tarama yapılmıştır. Daha sonra tapa edatının tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki fonetik şekilleri ve kullanım biçimleri ilgili örnekler verilerek sunulan örnekler doğrultusunda tapa edatının tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki durum ekleri ile beraber kullanım biçimleri ve geçirdiği fonetik şekiller ortaya konmaya çalışılmıştır.
Keywords : Edat, tapa, tarihî Türk lehçeleri, çağdaş Türk lehçeleri