Karahanlı ve Harezm Türkçesi metinlerinde boyut sıfatlarının dağılımı

Authors : Şirvan KALSIN

Pages : 396-410

Doi:10.29000/rumelide.1285851

View : 11 | Download : 8

Publication Date : 2023-04-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Tüm dillerin söz varlığında sıfatlar önemli bir yere sahiptirler. Sıfatların kullanım sıklıkları ve geçirmiş oldukları değişimler salt dilsel değil dil-kültür değişimi açısından da önemli veriler sunabilir. Bu çalışmada sıfat sınıflamalarında boyut sıfatları içinde değerlendirilen sözcüklerin Karahanlı ve Harezm Türkçesindeki karşılıkları olan ulug, bedük, kiçig, yüksek, keŋ/keŋrü/keŋe, kısga, uzun, kalın, yinçge, yuwka sıfatlarının dönem eserlerindeki sıklıkları ve kurdukları sıfat öbekleri incelenmiştir. Dönem metinlerinden tanıklanan örneklerde, boyut sıfatı olarak değerlendirilen ulug, bedük, kiçig, yüksek, keŋ, tar, kalın, uzun, kısga sözcüklerinin ölçü anlam içeriği taşımasında, Türkiye Türkçesinde olduğu gibi, nitelediği adın anlamsal içeriğinin belirleyici olduğu görülmektedir. Örneğin ulug kadgu, ulug söz, uzun umınç, bedük iş örneklerindeki sıfatlar boyut özelliklerini kaybedip imgesel bir anlam kazanmışken; ulug taş, ulug çanak, uzun ton, bedük sarāy örneklerinde ise düz anlamsal özelliklerini korumuşlardır. Karahanlı Türkçesi metinlerinde boyut sıfatlarının Harezm Türkçesine kıyasla daha fazla imgesel, soyut anlam taşıdığı görülmektedir. Bunda Karahanlı döneminin en hacimli eseri olan Kutadgu Bilig’in manzum bir eser olması etkili olmuş olabilir. Bilindiği üzere manzum formdaki metinlerde metaforlarla kurulan imgesel anlatımlar öne çıkar.
Keywords : Boyut sıfatları, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi