Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄’nin 400a-509b Varakları Arasında Birleşik Zarf Fiiller

Authors : Ahmet Karataş

Pages : 293-306

Doi:10.29000/rumelide.1405739

View : 101 | Download : 73

Publication Date : 2023-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Çağatay Türkçesinin son dönem eserlerinden biri olan Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄’nin yazımı Muhammed Yûsuf Beyânî tarafından 1914-1915 yıllarında tamamlanmıştır. Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄ yalnızca Çağatay Türkçesinin değil, Orta Asya Türk tarih yazıcılığının önemli örneklerinden birisidir. Beyânî’nin Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄’si, Munîs’in yazmaya başlayıp ölümünden sonra yeğeni Âgehî tarafından tamamlanan Firdevsü’l-İkbâl adlı eserin harmanlanmış bir özeti şeklindedir. Beyânî, bu eser üzerine kendi döneminin tarihî olaylarını da ekleyerek eserini tamamlamıştır. Eserde genel olarak Hive Hanlığı’nda yaşanan iç ve dış siyasi olaylar, iç mücadeleler, halkın sosyo-kültürel yaşamı anlatılmaktadır. Beyânî’nin Rusların Türkistan coğrafyasını istilasını gözlemleyerek eserine yansıtması, eserin birinci elden kaynak durumunda olduğunu göstermektedir. Beyânî’nin tarafsızlığı amaçladığı eserinde, Sovyetler Birliği döneminde yazılmış tarih kitaplarındaki çarpık bilgilerin giderilmesi konusundaki hassasiyeti son derece önemlidir. XVI babdan meydana gelen eserde olaylar, akıcı ve oldukça sade bir üslup benimsenerek yazılmıştır. Bu bakımdan eserde dönemin dilinin yapısı ve söz varlığı gibi pek çok konu hakkında bilgi edinmek mümkündür. Bu çalışmada Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄’de yer alan birleşik zarf-fiiller tespit edilmiştir. Çalışma, eserin 400a-509b varakları arasındaki bölümü ile sınırlandırılmıştır. Öncelikle Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄ hakkında kısa bir bilgi verilmiştir. Ardından sırasıyla zarf ve birleşik zarf-fiil kavramlarına değinilmiş, sonra Şecere-i Ḫˇārezm-şāhı̇̄’de yer alan birleşik zarf-fiiller ‘ek + ek’ ve ‘ek + edat’ olmak üzere iki ana başlıkta değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme, Gürer Gülsevin’in Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller çalışması örnek alınarak yapılmıştır.
Keywords : Çağatayca, Şecere i Ḫˇārezm şāhı̇̄, Zarf fiil, Birleşik Zarf fiil