Zemahşerî’nin Nüketü’l-Aʿrâb fî Ġarîbi’l-İʿrâb Adlı Edebî Eserine Dair Bir İnceleme

Authors : Hüseyin Halil

Pages : 964-978

Doi:10.29000/rumelide.1455563

View : 32 | Download : 43

Publication Date : 2024-03-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Hicri II. ve III. yy. tefsir faaliyetleri denilince akla ilk olarak içerisinde yoğun lügavî izahlar barındıran kısa tefsir eserleri gelir. Bunlardan bir kısmı nahiv ve iʿrâb ağırlıklı açıklamalar yapan İʿrâbu’l-Kurʾân, Meʿâni’l-Kurʾân veya Mecâzu’l-Kurʾân türü eserler iken, diğer bir kısmı ayetteki kelimelerin lügat manalarına yoğunlaşan ve Arap deyimlerinden örneklerle onları şerh eden Garîbu’l-Kurʾân türü eserlerdir. Birinci türün en önemli temsilcisi Ferrâ (ö.207/822) iken ikincisininki İbn Kuteybe’dir (ö.276/889). Bu iki tür birbirinden ayrı dursa da, aslında onlar aynı kökten beslenen farklı dallar mesabesindedir. Bu gerçeği Ferrâ ve İbn Kuteybe’den yıllar sonra gelen Zemahşerî (ö 538/1144) Nüketü’l-Aʿrâb fî Garîbi’l-İʿrâb adlı eserinde göstermiştir. Bu eser her ne kadar ağırlıklı olarak İʿrâbu’l-Kurʾân türüne yakın olsa da Garîbu’l-Kurʾân türünün gerektirdiği gibi kelimelerin leksikolojik manalarını açıklamayı ve Arap dilinin yaygın kullanımlarından örnekler vermeyi ihmal etmez. Dolayısıyla ele aldığımız bu eserin her iki türü kapsadığını söylemek mümkündür. Diğer bir ifadeyle her iki türü de bir başlık altına toplamayı başaran ender eserlerden bir tanesidir. Ayrıca Zemahşerî’nin mezhebi kimliğini öne çıkarmadan sadece dilsel analizlerini derleyerek ön plana çıkarması alana objektif bir katkı sağlaması açısından da oldukça değerlidir. Bu çerçevede ele aldığımız bu eserin lügavî tefsir alanına yaptığı katkıyı göstermek amacıyla, bu makalede önce söz konusu eserin diğer Garîbu’l-Kurʾân ve İʿrâbu’l-Kurʾân eserleri ile kıyaslamasını yapacağız, ardından onlar arasındaki konumunu inceleyeceğiz, son olarak da lügavî tefsir boyutunu ele alarak linguistik yönünü ortaya koyacağız.
Keywords : Zemahşerî, Lügavî Tefsir, Garîbil Kurân, İʿrâbul Kurʾân, Nahiv