Mefhum-i Muhalefet Yönteminin Ayrık Şartlı Kıyasa Evrimindeki Devinim

Authors : Mahmud Muhammed Özdemir

Pages : 495-516

Doi:10.17335/sakaifd.1535953

View : 76 | Download : 34

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, İslam hukukunda kaynaklardan hüküm çıkarma yöntemi olarak kullanılan ve epistemolojik değeri üzerine ciddi tartışmalara yol açan, aynı zamanda birçok fıkhî ihtilafın kaynağı olan mefhum-i muhalefet yönteminin, İslam hukukçuları arasındaki görüş ayrılıkları doğrultusunda zaman içinde geçirdiği evrim incelenmektedir. Bu bağlamda mefhum-i muhalefet yöntemine yönelik tutarsızlık eleştirilerinin akabinde yöntemin ıslahı için getirilen şartların mefhum-i muhalefet yöntemini bir ayrık şartlı kıyasa çevirdiği iddia edilmektedir. Mefhum-i muhalefet, metinde belirtilen bir ifadenin zıddından hüküm çıkarma yöntemiyken ayrık şartlı kıyas, bir hükmün belirli şartlar altında geçerliliğini analiz etmek için kullanılan bir yöntem ve bir mantık terimidir. İslam hukukçuları Arapça olarak bu yöntemi sebr ve taksim şeklinde ifade etmişlerdir. Makalede bu iki kavram kısa bir şekilde tanıtıldıktan sonra İslam hukukçularının mefhum-i muhalefet yönteminin epistemolojik değerine yönelik yaklaşımları, yönteme yöneltilen eleştiriler ve bu eleştirilere bir aksülamel olarak getirilen çözümler, klasik İslam hukuk usulü eserlerinde, karşılaştırmalı olarak incelenerek mefhum-i muhalefet yönteminin nasıl bir ayrık şartlı kıyas formuna dönüştüğü gözler önüne serilmek istenmektedir. Bu bağlamda, mefhum-i muhalefet yönteminin, lafzın bir delaleti ve bağımsız bir yöntem olarak sunulmasına karşın, bu yöntemin savunucuları tarafından lafzın bir delaleti olmaktan çıkarıldığı ve bağımsız bir yöntem olma vasfını kaybettirildiği iddia edilmektedir. Böylece, farklı ekollerin etkileşimlerinin hüküm çıkarma araçlarına katkıları incelenmekte ve İslam hukukunda analitik düşünme ile hüküm çıkarma süreçlerine dair derinlemesine bir bakış açısı sunulması amaçlanmaktadır.
Keywords : İslam Hukuk Usulü, Mefhum-i Muhalefet, Ayrık Şartlı Kıyas, a contrario, sebr ve taksim