DİYARBAKIRLI AHMEDÎ’NİN KISSA-İ EYYÛB PEYGAMBER MESNEVİSİNDE ŞEYTANIN HİKÂYE KİŞİLERİYLE İLİŞKİSİ

Authors : Ayşe SAĞLAM

Pages : 77-96

View : 20 | Download : 8

Publication Date : 2017-06-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Bütün semavi dinlerde yer alan şeytan, dinlerin ve kültürlerin etkisiyle hem doğu hem de batı edebiyatına konu olmuştur. Kötülüğün temsilcisi olan bu varlık, anlatı metinlerde de gerçek hayattaki fonksiyonuna uygun olarak işlenir. İçinde bulunduğu imtihanı, Allah’ın emrine itaat etmeyerek kaybeden şeytan, huzurdan kovulmasına sebep olarak insanı görür. Kendi hatasını kabullenmek istemeyen bu kötü yaratık, yüksek değerde yaratılan insana düşmanlık besler. Dünyaya imtihan için gönderilen insanın yüksek konumundan düşmesini isteyen şeytan, onun imtihanı kaybetmesi için elinden gelen her şeyi yapar. Türlü hilelerle onu doğru yoldan çıkarmaya çalışır. 18. yüzyıl klasik Türk edebiyatı şairlerinden Diyarbakırlı Ahmedî’nin (1689-1760) “Kıssa-i Eyyûb Peygamber” mesnevisinde hikâye kişisi olarak mesneviye dâhil olan şeytan, birçok anlatı metninde olduğu gibi kötülüğün temsil ve telkincisi olarak karşımıza çıkar. Gerçek hayattakine benzer bir imtihan sürecini bu kıssada görmek mümkündür. Hikâye kişilerinde mevcut olan yüksek hasletler şeytanla olan münasebetleri neticesinde açığa çıkar. Hikâye boyunca tecrübe sürecinden geçirilen Eyyûb ve Rahîme inandıkları değerleri yaşamaktan vazgeçmeyip şeytana teslim olmayarak yaradılışlarındaki yüksek ahlakı ortaya koyarlar. Şairin etik anlayışını yansıtan bu kişilerin ortaya koyduğu ideal davranışlar, aynı zamanda onun düşüncelerini doğrudan okura açmasına fırsat verir. İmtihana tabi tutulduklarının dahi farkında olmayan diğer hikâye kişileri ise eleğin altında kalırlar. Onların tercihleri şeytanın temsil ettiği olumsuz hasletlerle uyumludur. Olayların başlayıp gelişmesinde ve şekillenmesinde şeytan birinci derecede rol oynar. Onun teşebbüsleri hikâyeye hareketlilik kazandırdığı gibi hikâyenin sürekliliğini de sağlar. Eyyûb’un ve Eyyûb dolayısıyla Rahîme’nin karşısında yer alan şeytan, hikâyede gerilim oluşturur. Ayrıca okuyucuya verilmek istenen mesaj, onun vasıtasıyla anlaşılır hâle gelir.
Keywords : Kıssa i Eyyûb Peygamber, mesnevi, şeytan, hikâye kişileri, ilişki