Âl-l ‘Irâk (Hârezm’de Sâmânîlere Tâbi Yüz Yıllık Bir İktidar Hakkında Yeni Bir Araştırma

Authors : Aykut ÖZBAYRAKTAR

Pages : 61-73

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2018-12-21

Article Type : Other Papers

Abstract :Şimdiye kadar Hicrî III. ve IV. yüzyıllarda, Hârizm’in tarihsel siyasî değişimlerinin berrak bir tahlili yapılmamıştır. Bazı araştırmacılar antik çağdan Âl-i Me’mûn iktidarına kadar siyasî hanedanların tümünü, hatalı olarak Hârizmşâhlar diye isimlendirmiş ve onları antik Âl-i Âfrîğ hanedanının devamı kabul etmişlerdir. Bu yüzden Âl-i Âfrîğ ve Âl-i ‘Irâk’ı da tek bir hükümet saymışlardır. Ancak bu konuya dair birçok tarihî belirsizlik vardır ve kaynaklara dayanan bir analizde, bu iki hanedan bir kabul edemiyoruz. Görünüşe göre; bu hata kendileri için Abdullah ve Mansûr İslamî isimlerini seçmiş olan Âl-i Âfrîğ’in son yöneticilerinin H. III/M. IX. asrın yarısından sonra, Horâsân’da Tâhirîler hükümetinin devrilmesi ve Saffârîler Devletinin kurulması ile sonuçlanan karışıklıklara aktif bir şekilde katılmış olmalarından kaynaklanmaktadır. Sâmânîler ve Saffârîler arasındaki mücadelelerde ise Saffârîlerden taraftar olan bu kişiler, Sâmânîlerin zaferinden sonra ortadan kaybolmuşlardır. Sâmânîler ise ‘Irâk b. Mansûr isimli bir şahsı Hârizm’in hükümdarlığına tayin etmişlerdir. Anlaşılan o ki; ‘Irâk b. Mansûr, Âl-i Âfrîğ ile herhangi bir irtibata sahip değildi. Hükümeti ise Hârizm’de Sâmânîlere tâbi olarak kurulmuştu ve Hârizmşâh unvanıyla isimlendiriliyordu. Bu nedenle Hârizm’de bir yüzyıl devam eden Âl-i ‘Irâk Hârizmşâhları hükümeti, Âl-i Âfrîğ ve Âl-i Me’mûn Hârizmşâhları arasında geçiş evresi olarak kabul edilmelidir. Elinizdeki makale; ilk defa olarak bu tarihsel dönemin hâdiselerini delilleri ile tahlil etmek çabasına sahiptir. 
Keywords : Âl i Âfrîğ, Âl i Irâk, Âl i Memûn, Hârizm, Hârizmşâhlar, Sâmânîler