İslam Öncesi Orta Asya Tarihi Coğrafyasında Bedahşan Bölgesi ve Türk Tarihindeki Yeri

Authors : Zahide AY

Pages : 153-162

View : 19 | Download : 9

Publication Date : 2019-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Orta Asya’nın güney kesimlerinin 10.yüzyıldan itibaren İslamlaşmasıyla birlikte Türkleşmesinin de önünü açacak olan ve kaynaklarda Türkistan olarak adlandırılacak olan kesimlerinin Türklerle ilgili tarihini, önce Türgişler 7-8.yüzyıl , sonra da Karahanlılarla 9. yüzyıl ve sonrası birlikte işliyoruz hep. Kronolojik olarak onlardan önce gelen süreci ise İç Asya, özellikle Moğolistan ve Çin’in kuzeyi üzerinden inceliyoruz. Oysa 7. yüzyılda Moğolistan’daki Uygurların Göktürkleri devirirken, bazı kavimler göçlerine sebep olmaları sonucu Orta Asya’da Türgişlerin ortaya çıkmasına benzer bir süreç, Türgişlerden yaklaşık üç yüzyıl öncesinde, Orta Asya’nın güney topraklarında ortaya çıkan Akhun/Eftalitlerin de başına gelmişti. Aynı şekilde İslam öncesi Türk-İran ilişkileri, hep Sogdlar üzerinden, Sogdların Göktürkler ve Uygurlar üzerindeki kültürel etkileri üzerinden, İç Asya merkezli bir konu olarak incelene gelmiştir. Oysa konunun bir de daha güney topraklarındaki Eftalitlerin merkezi Bedahşan bölgesiyle de ilgisi vardır. İlk defa ortaçağ İslam kaynaklarında Bedahşan olarak geçen kelimenin ilkçağdaki söylenişini bilemiyoruz. Onun okunuşuna en yakın kelime Hsüan-tsang’da Po-tuo-chuang-na şeklinde geçer. Toharistan’ın bir parçası olduğunu biliyorsak da, Bedahşan tam olarak neresidir, Toharistan net olarak nereleri kapsar muallaktır. Batı İran dünyasını Perslerin egemenlik sahası olarak düşünürsek, buraların da doğu İran dünyası olduğunu söyleyebiliriz. İran dünyasının Orta Asya’da yer alan kesimlerinin batısını ve batısındaki adlandırmaları takip edebiliyoruz: Transoxiana, Sogdiana, Baktria, Gandara gibi. Doğusu için ise topyekün Toharistan tabiri kullanılıyor görünmektedir. Fergana, Bedahşan ve Doğu Türkistan’ın batısında yer alan yerleşimleri içerecek şekilde. Toharistan’ın bir parçası olan Bedahşan bölgesinin Türk halkları tarihiyle ilgisi ise Akhun/Eftalitlerle başlar. Bedahşan, aynı zamanda, Karluklarla ilgili soru işaretlerinin de araştırılması gereken yerdir. Yabguluktan öteye geçememeleri, bir de Pamir-Hindikuş arası dağlık bir bölge ve etrafında konuşlanmalarından dolayı, Karluklar hakkında bilgimiz çok azdır. Bu makalenin amacı, Orta Asya’nın Hind dünyasına sınır güney bölgesi Bedahşan’da, “İslam öncesi Türk izleri neydi?” sorusuna cevap aramaktadır.
Keywords : Bedahşan, Toharistan, Akhun, Eftalit, Karluk, Kalaç Halaç