Eyyûbîlerde Mezâlim Mahkemeleri ve Dârü`l-Adl

Authors : Ayşe Dudu KUŞCU

Pages : 207-229

View : 19 | Download : 21

Publication Date : 2009-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Mezâlim Mahkemeleri, İslâm Tarihinde daha ziyade normal mahkemelerde halledilemeyenolağanüstü davalara bakan “mahkemeler üstü bir mahkeme” gibi işlev görmekte idi. Bumahkemelere genellikle halife veya hükümdar ya da adaletin tevzii hususunda onlara vekaletedebilecek liyâkatte kişiler başkanlık ederlerdi. Hz. Muhammed döneminde şekillenip DörtHalife döneminde kurumsallaşan bu mahkemelerin benzerlerine eski Türk devletlerinde derastlanılmakta idi. Ancak Türkler, İslâmiyeti kabul ettikten sonra tıpkı Emeviler ve Abbasilerdöneminde olduğu gibi Mezâlim geleneğini benimsediler ve hattâ bu kurumu daha dageliştirdiler. Tolunoğulları, Ihşidiler, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Atabeyler, TürkiyeSelçukluları, Eyyûbîler ve Memlûkler döneminde sultanlar, haftanın belirli günlerinimezâlime ayırarak halkın şikayetlerini bizzat kendileri dinlemeye özen gösterdiler. Osmanlılardöneminde ise “Mezâlim Divânı” veya “Mezâlim Mahkemeleri” adı altında bir kurumbulunmamakla birlikte bu kurumun görevini “Divân-ı Hümayûn” yerine getiriyordu.Osmanlı sultanları da zulme uğrayanların en büyük umudu, adaletin en keskin kılıcıidiler. Bununla birlikte Türk ve hattâ bütünüyle İslâm tarihinde ilk olarak Musul AtabeyiNureddin Mahmud Zengi ve onun sarayında yetişip daha sonra müstakil bir devlet kuranEyyubî hükümdarı Selahaddin, bu mahkemeler için hususî binalar inşâ ettirmiştir. Bunlara“Adalet Sarayı” manâsında “Dârü’l-Adl“ denildi. Eyyûbîler’in Mezâlim mahkemelerihususundaki yenilikleri bu somut adımlarla sınırlı kalmadı.
Keywords : Adalet, mezâlim mahkemeleri, Eyyubîler, Darül Adl