KUTADGU BİLİG’DE HİTAPLAR VE GÖRECELİ SESLENİŞLER

Authors : Hanife ALKAN ATAMAN

Pages : 287-306

Doi:10.21563/sutad.636245

View : 14 | Download : 20

Publication Date : 2019-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Hitaplar, bir dilin ifade gücünü ve o dilin konuşurlarının kültürel kimliğini yansıtan önemli dil birimlerinden biridir. Cümlede tonlamalarla veya çeşitli dilbilgisel işaretleyicilerle ayırt edilen hitaplarda konuşanın muhatabına yönelik ön kanaatleri saklıdır. İletişimin aksaksız sürdürülmesi, hitapların nezaket kaygısı güdülerek doğru yerde ve doğru biçimde kullanılmasına bağlıdır. Bir ifadenin hitap sayılması için aynı durumda ve aynı kişiye yönelik, o durumu paylaşan bütün dil kullanıcıları için geçerli olması gerekmektedir. Hitaplar kişiye, yere ve zamana göre değişmeyen kalıplaşmış dil ögeleridir. Konuşmacıya ve konuşmacının muhatabına özgü bazı seslenmeler ise ortak dil tutumu hâlini almamıştır. Bu durumda görecelik söz konusudur. İlgili seslenmeler, hitaplarla karışmaması için “göreceli seslenişler” olarak adlandırılabilir. Özellikle Kutadgu Bilig konu ile ilgili örnekler açısından oldukça zengindir. Eser, Türk toplumunun kültürel mirasını ve Eski Türkçenin söz varlığını en iyi şekilde yansıtan değerli metinlerimizdendir. Metnin dikkat çekici yönlerinden biri de karşılıklı hitaplarla ve göreceli seslenişlerle meselelerin izah edilişidir. Hitaplarda ve göreceli seslenişlerde başvurulan sözcüklerin niteliği, dönemin dili ve kültürel düzeyi hakkında önemli veriler sunmaktadır. Köktürk ve Uygur dönemleriyle mukayese edildiğinde o dönemlere göre seslenme unsurlarına daha fazla yer veren Karahanlı Türkçesinin bu kıymetli eserinin incelenmesiyle hitaplar ve göreceli seslenişler açısından ilgi çekici bulgular ortaya çıkmıştır.
Keywords : Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, Türk kültürü, hitap, göreceli sesleniş