KAŞKAY TÜRKÇESİNDE GENİŞ ZAMAN ÇEKİMİNDE GELİŞEN BİÇİMLER

Authors : Talip DOĞAN

Pages : 25-37

Doi:10.21563/sutad.857425

View : 25 | Download : 16

Publication Date : 2020-08-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Kaşkay Türkçesinin geniş zaman çekiminde asıl biçimlerin yanında bir de fiillerin sonundaki ünsüzlere göre gelişmiş olan biçimler vardır. Bu biçimlerin ortak özelliği, 1. ve 2. şahıslarda görülmesi ve ünsüz benzeşmeleriyle ortaya çıkmış olmasıdır. Söz konusu biçimler, 1. ve 2. şahıslara göre sırasıyla -lAm, -lAŋ, -leg, -lAŋIz ~ -lAyIz; -rAm, -rAŋ, -reg, -rAŋIz ~ -rAyIz ve -dAm, -dAŋ, -dAK, -dAŋIz ~ -dAyIz’dır. Kaşkay Türkçesinde /l/’li biçimler, sonunda /l/ ünsüzü bulunan fiillerden sonra meydana gelir. /r/’li biçimler, /r/ ünsüzüyle biten fiillerden sonra kullanılır: gellem insert ignore into journalissuearticles values(< *gelrem < gelerem); ‘gelirim’, vurram insert ignore into journalissuearticles values(< vuraram); ‘vururum’ gibi. Kaşkay Türkçesinin karakteristik bir özelliği olarak öne çıkan /d/’li biçimler ise çoğunlukla /d/, /l/, /n/, /ş/, /t/, /v/ gibi diş, diş-damak, diş-dudak ünsüzleriyle biten fiillerden sonra kullanılmaktadır. Bu tür ünsüzlerle insert ignore into journalissuearticles values(diş ünsüzleriyle); biten fiillerden sonra geniş zaman eki -Ar geldiğinde geniş zaman ekinin ünlüsü düşer. Daha sonra fiilin sonunda yer alan diş ünsüzleriyle geniş zaman ekinin ünsüzü /r/ arasında ilerleyici benzeşme olur. Bu benzeşmenin sonucunda da /d/’li biçimler oluşur: düşdem insert ignore into journalissuearticles values(< *düşrem < düşerem); ‘düşerim’ gibi. Kaşkay Türkçesinde bu biçimlerin /d/ ünsüzlü olarak kalıplaşmasında, 1. ve 2. şahıslarda -dXm, -dXŋ, -dXK, -dXŋXz ~ -dXyXz biçimleriyle kullanılan görülen geçmiş zaman çekimi etkili olmuş görünmektedir.
Keywords : İran Türk ağızları, Kaşkay Türkçesi, geniş zaman eki