HADÂ’İKU’L-HAKÂ’İK FÎ TEKMİLETİ’Ş-ŞAKÂ’İK’TA TELMİH VE TEŞBİH UNSURU OLARAK ŞAHISLAR

Authors : Duygu KAYALIK ŞAHİN

Pages : 329-358

Doi:10.21563/sutad.1222405

View : 22 | Download : 11

Publication Date : 2022-12-21

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk edebiyatını besleyen kaynaklardan biri şahıslardır. Müellifler, bilhassa kişi tasvirlerinde, kişiyi methetmek, eleştirmek ya da kişinin ferdî özelliklerini daha iyi ve daha etkileyici ifade edebilmek gibi çeşitli amaçlarla şahıslara yer vermişlerdir. Mitolojik, efsanevî, kültürel ve dinî şahısların öne çıkan hasletleri, genellikle eser kahramanlarınınkiyle kıyaslanmış; hatta çoğu zaman, memduhun daha üstün olduğuna vurgu yapılmıştır. Telmih ve teşbih unsuru olarak zikredilen bu şahıslar, zamanla edebiyatın içerisinde motifleşmiş; her bir şahıs, sahip oldukları vasfın timsali olmuştur. Türk edebiyatında manzum ve mensur çok sayıda eser kaleme alan Atâyî, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik isimli biyografik eserindeki kişi tasvirlerinde, sahip oldukları özellikler ile dünyaya nam salan Türk, Arap ve Fars başta olmak üzere farklı uyruktaki kişileri çeşitli bağlamlarda zikretmiştir. Atâyî’nin, tarihî, mitolojik, dinî, efsanevî ve edebî kimlikleriyle öne çıkan şahısları hangi bağlamda kullandığını ortaya koymayı hedeflediğimiz bu çalışmada öncelikle, Atâyî’nin telmih ve teşbih unsuru olarak kullandığı 99 isim tespit edilmiştir. Bu isimler, “Peygamberler”, “Dinî-Tasavvufî Şahsiyetler”, “Tarihî Şahsiyetler”, “Mitolojik ve Efsanevî Şahsiyetler”, “Masal ve Hikâye Kahramanları”, “Diğer Şahıslar” ve “Hakkında Bilgi Bulunamayanlar” olmak üzere 7 ana başlık hâlinde tasnif edilerek incelenmiştir. Çalışmada ayrıca, telmih ve teşbih unsuru olarak yer verilen şahısların öne çıkan hususiyetlerinin, Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik’a kattığı mana zenginliği de belirlenmeye çalışılmıştır.
Keywords : Klasik Türk Edebiyatı, Atâyî, Hadâikul Hakâik fî Tekmiletiş Şakâik, Teşbih, Telmih, Şahıslar