Şem ü Pervâne Mesnevileri: Hava Arketipinin Nesîm/Bâd-ı Sarsar Figüründeki İmgesel Yansımaları

Authors : Nihal Yavuz

Pages : 239-255

Doi:10.21563/sutad.1538402

View : 44 | Download : 28

Publication Date : 2024-08-30

Article Type : Research Paper

Abstract :C. G. Jung, arketip kuramı ile insanlığın evrensel ve kolektif bilinçdışı kültürel temsillere sahip olduğunu ortaya koymuştur. İnsan muhayyilesinin ortak temsilleri olan arketiplerin ilk örnekleri mitlerde yer alır. Mitolojik motifler olarak var olan arketipler, tarihsel süreçte masal, destan, efsane gibi anlatılarda varlığını sürdürür. Edebi metinlerde ve farklı sanat dallarında çeşitli imgeler ve simgeler aracılığıyla kendini gösterir. Bu durum, edebi metinlerin arketipsel eleştiriyle ele alınmasına ve metinlerde çeşitli imgelerle tekrar eden arketiplerin incelenmesine imkân sağlar. Klasik Türk şiiri başta Türk kültür coğrafyası olmak üzere farklı kültür ve kaynaklardan beslenen bir şiirdir. Dolayısıyla Klasik Türk şiirinin başlıca metinlerinden olan mesnevilerde arketiplerin pek çok kez tekrar ettiğini söylemek mümkündür. Mesnevilerin kişi kadrosunda yer alan birçok tabiat unsurunun da birer arketip olarak yer aldığını görürüz. Bu çalışmada, Şem ü Pervâne mesnevilerinin kişilerinden nesîm/bâd-ı sarsar, hava arketipi bağlamında incelenmiştir. Hava, evrenin yaratılışında etkin olduğuna inanılan dört ana unsurdan ve ilk arketiplerden biridir. Tıpta ise insan vücudundaki kana karşılık gelmektedir. Baskın olduğu durumlarda, asabiyet ve değişken mizaca neden olur. Mitoloji ve semavî dinlerde rüzgâr imgesi incelendiğinde, fiziksel, zamansal, mekânsal ve mizaç olarak benzer özellikler taşıdığı tespit edilmiştir. Şem ü Pervâne’lerde nesîm/bâd-ı sarsar figürü bu özellikler bağlamında incelenmiştir. Sonuç olarak, nesîm/bâd-ı sarsar figürünün arketipsel nitelikler taşıdığı görülmüştür.
Keywords : Mitoloji, arketip, mesnevi, Şem ü Pervâne, nesîm bâd ı sarsar