Türkistan’daki Kayı Boyunun Kökeni Üzerine Yeni Bir Bakış

Authors : Anarbek Mokeev, Alpaslan Ceylan, Kayrat Belek, Nursultan Abdimitalip Uulu

Pages : 25-45

Doi:10.21563/sutad.1421511

View : 121 | Download : 106

Publication Date : 2025-04-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, tarihte güçlü bir boy olan Ḳayılar ile ilgili daha önceki ilmi tartışmalar üzerinden hareketle yeni kaynaklar ışığında karşılaştırmalı bir çalışmaya dayanarak ele almaktır. Öncelikle, söz konusu çalışmaya ilgili olarak Türkologlar J. Marquart ile F. Köprülü’nün ortaçağ yazarları el-Birunî ve el-Marvezî’de verilen Uzak Doğu’daki Ḳay ve Kaşgarlı Mahmud’da gösterilen Ḳayıg’ın arasında herhangi bir akrabalık bağlantılarının olmadığı konusunda son derece birbirine karşı iddialarının yanlış olduğunu belirtmeye çalışılacaktır. Haddizatında, bu iki isimde adlandırılan Ḳay ve Ḳayıg boyu, Büyük Hun Devleti döneminde Ḳay ismiyle bilinerek tarihi süreç içerisindeki siyasî olayların ve sürekli göçlerin girdabında Uzak Doğu’da Ḳay adı ile kalmışken, Türkistan’a geldiklerinde daha ziyade Ḳayıg adıyla birbirinden ayrılmış, ancak dilleri ağırlıklı olarak Türkçe konuşan güçlü bir etno-siyasî organizasyon olarak görüldüler. Tarihi kaynaklara bakıldığında Ḳayıların VI-XI. Yüzyıllarda batıya yönelik göçlerinin ana aşamaları açıklığa kavuşturulmuş ve bunların Avrasya bozkırlarındaki Oğuz ve Kıpçak boylarının oluşumundaki rolü gösterilmiştir. Türkistan’daki Tanrı Dağları taş betimlemeleri ve kaya kabartmaları üzerinden Ḳayılara ait tamgalar tespit edilmiştir. Bu Ḳayıların tamgaları yeni bir güçlü etno-siyasî öz kimlik olarak önceki Batı Göktürk, Türgeş ve Karlukların hâkimiyet tamgaları üzerinde özdeşleştirilmiştir. Bu bağlamda tarih boyunca varlığını sürdüren Ḳayıların izleri Türkistan topraklarındaki tüm Türk kökenli topluluklar arasında görülmekle birlikte onların kökleri Avrasya göçer-konarlarının gruplaşmasına kadar uzanmaktadır.
Keywords : Türk, Oğuz, Ḳay, Ḳayıg, Ḳayı, Hun, boy.