Eş’arî Kelamının Selçuklu/Nizamiye ve Osmanlı Medreselerine Girişi ve Kimi Eş’arî Yorumların Toplumdaki Yansımaları

Authors : İbrahim COŞKUN

Pages : 1-24

Doi:10.47702/sematr.2020.1

View : 20 | Download : 8

Publication Date : 2020-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Eş’arîyye ve Mâtürîdîyye hicri üçüncü asrın sonlarında akaid ve kelam alanında teşekkül etmeye başlayan Ehl-i sünnetin iki önemli ekolüdür. Bu iki ekol arasında bazı konularda görüş ayrılıklarının olduğu açıktır. Bazılarına göre bunlar önemsiz lafzi ihtilaflar olarak kabul edilirken bazıları söz konusu ihtilafları ciddi derin ihtilaflar olarak değerlendirmektedir. Bize göre de insan iradesi ve özgürlüğü hüsün/güzel ve kubuh/çirkin, Allah’ın fiillerinde hikmet, sebep-sonuç ilişkisi vb. konularda Eş’arîyye ile Mâtürîdîyye arasındaki görüş ayrılıkları ciddi ihtilaflardır. Çünkü konulardaki farklılıklar doğrudan bireysel ve toplumsal hayata yansıyan konulardır. Eş’arîyye’nin bazı görüşleri belirgin bir şekilde Selçuklular döneminde Nizâmiye Medreseleri aracılığı ile Türk dünyasında yayılmaya başlamış, sonraki süreçlerde Sadeddin et-Teftazanî’nin “Şerhu’l-Akaid” adlı eseri başta olmak üzere pek çok Eş’arî kelam âliminin eserlerinin Osmanlı Medreselerinde okutulmasıyla Eş’arî din yorumu Türkler arasında hayli etkili olmuştur. Osmanlı Devletinin duraklama ve gerileme dönemine bu etkilenme sonrasında girmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Biz makalemizde Mâtürîdîyye kelamının Türk-İslam dünyasındaki serencamını, Nizamiye Medreselerinde sadece Şafii-Eş’arî âlimlerin görevlendirilme sebeplerini, Eş’arî kelamının Osmanlı medreselerine girişini, etkilerini ve bu etkilenmenin bireysel ve sosyal hayattaki yansımalarını değerlendireceğiz.
Keywords : Sadeddin Et Teftazanî, Şerhul Akaid, Osmanlı Medreseleri, Eşarîyye, Türk dünyası