XIV-XVI. YÜZYILLARDA MENTEŞE LİVASINDA DEĞİRMENLER

Authors : Ahmet YİĞİT

Pages : 97-155

View : 19 | Download : 12

Publication Date : 2007-12-01

Article Type : Research Paper

Abstract :İnsanların yeryüzünde toplayıcılıktan kendileri ekip biçme toplumuna geçtikleri günden beri, ürettikleri ürünleri yemek için un haline getirdikleri görülür. Özellikle insanoğlunun her türlü iklimde ve coğrafyada yetiştirdiği buğday insanların en çok kullandıkları temel gıda maddesidir. İnsanlar buğdayı dünyanın değişik bölgelerinde farklı biçimlerde un haline getirmiştir. Basit ve ilkel değirmenler insan ve hayvan gücünün yanında su gücünün de kullanılmağa başlamasıyla teknolojik bir devrim geçirmiştir. Orta Asya`da Türkler de değirmen sözcüğü mevcuttur. Dolayısıyla değirmen Türkler tarafından İslam öncesi dönemde Orta Asya`da da kullanılmıştır. Daha sonraki dönemlerde teknik olarak Türkler Çin`den, İslam Dünyasından veya Roma İmparatorluğundan etkilenmiş olabileceği gibi Türkler de onlara birikimlerini aktarmış olabilir. Çünkü farklı coğrafyalarda insanlar ihtiyaçlarını çözüm noktasında hemen hemen aynı sonuçlara ulaşacak derecede problemlerini benzer şekillerde çözmüşlerdir. Değirmen insanların temel ihtiyaçlarını yiyecek haline getirmede önemli bir araçtır. Üretim tüketim arasındaki dengeye orantılı olarak bölgede değirmenler inşa edilmektedir. Değirmenler insan nüfusu ve üretimle orantılıdır. Değirmenler coğrafyanın özelliklerine göre de teknik olarak inşa edilmektedir. Su, rüzgâr ve hayvan gücü ile işleyenler yapılmaktadır. Değirmenler buğday, çeltik, mısırı un haline getirirken zeytin ve susam gibi ürünleri de yağ haline getirmede kullanılmıştır. Dolayısıyla değirmen insan hayatında önemli araçlardan biridir. Tahrir defterlerinden Menteşe bölgesinde değirmenlerin XIV. yüzyıldan itibaren inşa edildiği ve kullanılmağa başlandığı anlaşılmaktadır. Bu dönem öncesine ait değirmenler olabilir. Fakat konumuz itibarıyla vakıf kayıtlarından elde edilen bilgiler çerçevesinde Menteşe bölgesinde değirmenler ele alınmıştır. Bölgede XVI. yüzyıl süresinde devlet tarafından yaptırılan tahrirlerden oldukça önemli miktarda değirmen olduğu anlaşılmıştır. Değirmenler üretim tüketim ilişkisi açısından oldukça önemlidir. Bölgedeki nüfusa göre değirmen sayısı değişmektedir. Değirmenlerden bölgedeki su kaynaklarını tespit etmek ve bunların yıl içindeki işleyişlerini bilmek ve incelemek mümkündür. Suyun dışında yel değirmenleri ile atlar kullanmak suretiyle işletilen kıraç değirmenler mevcuttur. Yağhaneler zeytin ve süsamın işlendiği merkezlerdir. Kazalara göre değirmenlerin yıl içindeki işleyişleri değişmektedir.
Keywords : Menteşe, Asiyab Su değirmeni, Yağhane, Değirmen