Atebetü'l Hakayık'ın Tematik Söz Varlığı: Adlar

Authors : Nalan Şenata

Pages : 445-479

Doi:10.29110/soylemdergi.1443199

View : 65 | Download : 102

Publication Date : 2024-04-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz İslami Orta Asya Türk yazı dilinin en kıymetli eserlerinden biri Edib Ahmed Yüknekî’nin kaleme aldığı Atebetü’l Hakayık’tır. Edib Ahmed eserini aruz vezniyle ve Kaşgar (Hakaniye) diliyle yazmıştır. Edib, eserinde dinî-tasavvufî konuları işlerken öğretici bir üslupla hareket etmiştir. Bu durum esere didaktik bir özellik katmıştır. Eserde şairin sık sık öğütlerde bulunması yönüyle eser bir nasihatname özelliği taşımaktadır. Şair, eserinin başında bu kitabı yazma sebebinden bahsederken, kitabı gören ve okuyan herkesin bu yazılanlardan istifade etmesi ve hayatını düzenlemesi ümidiyle yazdığını belirtmektedir. Kişinin aklını ve bilgisini kullanarak ahlâkını ve düşüncelerini güzelleştireceği, kendisine ve topluma fayda sağlayacağı üzerinde durmaktadır. Şairin eserinde vermek istediği mesajları, öğütleri tüm incelikleriyle anlamak için eserin söz varlığına inmek gerekir. Tematik çalışmalar, eserin söz varlığına hâkim olmak, eseri tüm derinliğiyle anlayabilmek için önemlidir. Ayrıca söz varlığının tespiti şairin zihinsel ve ruhsal dünyasının çerçevesini çizmekle kalmaz; eserin yazıldığı dönem hakkında da okura bilgiler verir. Bu çalışmada Atebetü’l Hakayık’ın söz varlığı “adlar” ile sınırlı tutularak tematik olarak incelenmiştir. Eserde geçen adlar, Özel Adlar, Temalarına Göre Adlar ve Görevli Ögeler olmak üzere üç ana tema altında toplanmıştır. Adların anlamlarına göre açılan toplam 140 alt tema bulunmaktadır. Çalışmada ana temalar ve yardımcı temalarla birlikte toplam 143 tema oluşturularak eserdeki adlar bu temalar altına yerleştirilmiştir. Kullanılan sözcükler bağlamında, eserde geçen adların tematik olarak incelenmesi şairin düşünce dünyasının ve yaşadığı dönemin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Bu yöntemle esere bir bütün olarak bakılabilecek; dinî-tasavvufî konularla şekillenen eserin söz varlığının okur tarafından öğrenilmesine fayda sağlayacaktır.
Keywords : Atebetül Hakayık, Edib Ahmed Yüknekî, Söz Varlığı, Tematik, Adlar