Hicrî Dördüncü Asırda Yaşayan Taşkentli Bir Dilcinin Arapça Fiillere İlişkin Farklı Bir Tasnif Denemesi

Authors : İrfan Köse

Pages : 1094-1115

Doi:10.29110/soylemdergi.1477140

View : 25 | Download : 33

Publication Date : 2024-08-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışma, hicrî dördüncü yüzyılda yaşan bir Arap dili bilgini olan Ebü’l-Kāsım el-Müeddib’in (ö. 338/950’den sonra), Arapçadaki fiillerin tasnifini incelemeyi amaç edinmiştir. Bir dilin söz varlığı içinde fiil, yazılı ve sözlü iletişim aracı olan dizgelerin önemli unsurlarından biridir. Fiiller her türlü olay, oluş ve durumu anlam olarak bünyesinde barındıran yapılardır. Ancak çekimli bir fiil, biçim bilgisel özelliği açısından zaman ve kişilere de kılavuzluk eder. Dil çalışmalarında, her dilde olduğu gibi Arapçada da dilin kendine özgü yapısı dikkate alınarak fiiller, çeşitli kategorilere ayrılmıştır. Arapça fiillerin tasnifi gelenekselleşmiştir. Ebü’l-Kāsım el-Müeddib’in Arapça fiilleri, kendisinden önceki dil çalışmalarından farklı bir tasnife tabi tutması ilgi çekicidir. Kuramsal dil normlarının, dilin olgusal ve toplumsal yönünü gölgelemesini doğru bulmayan müellifin fiillere bakışında, dilin işlevsel boyutu daha belirgindir. Müellif, özellikle dilin morfolojik yapısının tümüyle ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalar açısından erken sayılabilecek bir dönemde, fiil çeşitliliği ve eylem-zaman ilişkisiyle ilgili Arapçanın problemlerinin farkındadır. O, söz konusu problemi çözme çabası kapsamında, dilin formel yapısıyla yetinmemiş, özellikle zamana göre fiili taksiminde açıkça görüldüğü üzere, biçim yerine, anlamı ve kullanımı öncelemiştir. Müellifin fiili tasnif çalışması, bazı yönleriyle geleneksel sınıflandırmayla örtüşse de söz konusu sınıflandırmadan ayrılan ve özgün karakter sergileyen birçok yönü vardır. Onun, müstakil bir araştırmanın öznesi olmaya değer, kendine özgü fiil taksimi, aynı zamanda bu çalışmanın, diğerlerinden ayrılan yanını oluşturmaktadır.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Ebül Kāsım el Müeddib, Deḳâiḳut taṣrîf, Tasnif, Fiil, Taşkent