Osmanlı Şiirinde Sözcük Oyunlarının Dilbilimsel Unsurları: Bâkî Dîvânı’ndan Örnekler

Authors : Bahar Yılmaz

Pages : 1623-1658

Doi:10.29110/soylemdergi.1543596

View : 85 | Download : 125

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Dilin önemli bir malzemesi olan eş adlı, eş sesli, eş yazımlı, çok anlamlı, yakın adlı kelimeler gündelik dil ya da gündelik dil dışında önemli işlevlere sahip olabilmektedir. Söz konusu kelimeler, özellikle mizahî içerik üretmek amacıyla sinema, reklam, edebiyat vb. alanlarda kullanılabilmektedir. Kelimelerin farklı anlamlarının bir ifade içinde kullanılması, sözcük oyunu yapıldığının göstergesidir. Sözcük oyunları, temel olarak mizahî amaçlarla kullanılsa da farklı işlevler de üstlenebilmektedir. Bunlardan en önemlisi edebiyatçıların yaptığı sanatlı kullanımlardır. Mizahî işlev dışında bazı şair ve yazarlar, okuyucuya estetik zevk vermek ya da söz ustalığını göstermek için sözcük oyunlarına başvurabilmektedir. Söz sanatlarının yoğun olarak yer aldığı Osmanlı şiirinde ise kelime oyunlarına dayalı olarak yapılan tevriye, cinas, müşakele, ihâm-ı tenasüp, ihâm-ı tezat gibi sanatları kullanabilmek önemli şairlik göstergelerindendir. Bâkî Dîvânı örneklemi üzerinden Osmanlı şiirindeki sözcük oyunlarının dilbilimsel unsurlarını ele alan bu çalışma, belagat ve dilbilimi arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için hazırlanmıştır. Bâkî’nin şiir dilini kullanırken başvurduğu dilbilimsel unsurlar, şairin söz söyleme becerisini göstermede önem arz etmektedir. Bu çalışmada şairin kullanmış olduğu sözcük oyunlarının dilbilimsel unsurları; eş adlı, eş sesli, eş yazımlı, çok anlamlı, yakın adlı, eksik kapsamalı olarak çeşitli kategorilere ayrılarak incelenmiştir. Sözcük oyunlarını belirlemek için şairin Dîvân’ı taranmış ve konuya örnek teşkil edebilecek beyitler seçilerek yukarıda sıralanmış kategorilere bağlı olarak incelenmiştir.
Keywords : Osmanlı şiiri, Baki Divanı, dilbilim, sözcük oyunları, anlambilim