Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kibir Kavramı Etrafında Şekillenen Söz Varlığı

Authors : Elif Kaya

Pages : 710-735

Doi:10.29110/soylemdergi.1611385

View : 54 | Download : 51

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye Türkçesi ağızlarındaki söz varlığı, ölçünlü dil dışında kullanılmaya devam eden sözcükleri içerir ve ayrı bir değer arz eder. Ağızlardaki söz varlığını içeren temel kaynağımız Derleme Sözlüğü’dür. Bununla birlikte bu bağlamda hazırlanan kitaplar, tezler ve katkı niteliğinde olan bazı makale boyutunda çalışmalar da bulunmaktadır. Bu çalışmada, kibir kavramı etrafında Anadolu ağızlarında şekillenen söz varlığı ortaya konmaya çalışılmıştır. Kibir, çok yönlü bir kavram olup psikolojik, dinî, ahlaki, sosyolojik açılardan ele alınabilir. Dildeki yansıması ise bu çalışma ile Anadolu ağızları üzerinden ele alınmaya çalışılmıştır. Bunun için Derleme Sözlüğü başta olmak üzere “Derleme Sözlüğü’ne Katkılar” biçiminde hazırlanmış yirmi bir adet makale taranmıştır. Kibir, tek başına ele alınabilecek bir kavram olmadığı ve birçok kavramla iç içe geçtiği için onunla birlikte gurur, bencillik, övünme, bilgiçlik taslama, çalım/gösteriş yapma, hor görme ve şımarıklık kavramlarıyla birlikte ele alınmıştır. Ayrıca karşıt kavram olarak karşımıza çıkan alçak gönüllülük ile ilgili söz varlığı da çalışmaya dâhil edilmiştir. Tespit edilen söz varlığı sınıflandırılarak alt başlıklar hâlinde sunulmuştur. Yapılan taramalarla kibir kavramının ifadesinde kullanılan söz varlığının oldukça geniş ve zengin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bilhassa Türkçenin kavramların ifadesinde sıklıkla kullandığı somutlaştırma gücünü bu kavramla daha üst düzeylere taşıdığı görülmüştür. Kibir kavramının ifadesinde kullanılan söz varlığının sayıca üstün olduğu belirlenmiştir. Bu durumun alçak gönüllülük kavramı için geçerli olmadığı, bu kavramın ifadesinde kullanılan söz varlığının çok daha az sayıda sözcükten ibaret olduğu tespit edilmiştir.
Keywords : kibir, kendini beğenmişlik, Türkiye Türkçesi ağızları, alçak gönüllülük, Derleme Sözlüğü