Türk Bilmecelerindeki İpuçlarının Anlamsal ve Yapısal Boyutları Üzerine Bir İnceleme

Authors : Recep Demir

Pages : 263-274

Doi:10.29110/soylemdergi.1612127

View : 36 | Download : 40

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Öz Bilme ve bilmediğini öğrenme arzusu insan hayatının temel amaçlarından biridir. Bu arzu bireyin hayatını anlama ve anlamlandırma çabasının bir sonucudur. Bilme ve öğrenme arzusunun başlıca motivasyon kaynağı ise meraktır. Merak eden bir birey öğrenme ve bilme hedefiyle araştırma ve sorgulamaya başlamaktadır. Bilgi, insanı diğerlerinden öne çıkarmakla beraber günümüz toplumunda daha da değerli hale getirmiştir. Bu noktada bilmeceler, bilginin insana dolaylı yoldan, bir soru kalıbının içine gizlenerek ve çözenin maharetine bağlı olarak sunulduğu; Türk halk edebiyatının anonim bir edebî türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilmece ile muhatap olmak, sorulanı (bilinmeyeni) çözme arzusuyla şekillenen bir zihin egzersizidir. Hemen her milletin tarihinde yer alan bilmeceler, ait olduğu toplumun gelenek- görenek, örf- adet, inanç, değer yargıları ve yaşayış gibi kültürel kodlarını da barındırmakla birlikte, aynı zamanda toplumun zekâ kıvraklığını, hayal gücünü, hazırcevaplılığını, yaratıcı zekâsını da gösteren bir ölçüt niteliğindedir. Bilmeceler, sahip oldukları estetik değerin yanı sıra rekabete dayanan bir bilgi yarışması ve eğitici-öğretici bir oyun olma işlevlerini de yerine getirmektedir. Bilmeceyi basit sorulardan ayıran başlıca özelliği geleneksel olmasıdır. Bu geleneksel yapısıyla masal, destan, halk hikâyesi gibi diğer birçok edebî türün de bir parçası olabilen bilmeceler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar içerisinde bilmecelerin tasnifi konusunda da birçok farklı fikir ortaya atılmıştır. Bu durumun oluşmasında bilmecelerin yapı ve şekil açısından birbirinden farklılaşması, konu çeşitliliği, subjektifliği, cümle düzeni, manzum-mensur oluşu, aynı bilmecenin birden çok cevabının olabilmesi gibi birçok özelliği etkili olmaktadır. Bu çalışmada da bilmecenin tasnifine yönelik, türün asli unsurları olan soru ve cevabın her ikisine de odaklanarak, cevabın soru kalıbına gizlenme yolları yani ipuçları üzerine bir inceleme yapılmıştır.
Keywords : bilmece, ipucu, soru, cevap, tasnif