ARAP GRAMERİNDE CÜMLE ANLAMI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ BAKIMINDAN BAZI İ’RÂB DURUMLARINA İLİŞKİN FİİL TAKDİRİ SORUNU -Süheylî’nin “el-Mansûb bi’l-Kasd” Önerisi Bağlamında-

Authors : Bünyamin AYDIN

Pages : 114-132

View : 24 | Download : 9

Publication Date : 2018-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Dilsel birimlere ait farklı iʻrâb durumlarının gerekçelendirilmesine ilişkin genel bir çabayı ifade eden âmil teorisi, özellikle iki açıdan eleştirilere hedef olmuştur. Bu eleştirilere göre âmil teorisi hem nahvi zorlaştırmakta hem de beraberinde getirdiği takdir sistemiyle dilin biçimsel ve mantıksal yapısına uygun düşmeyen ifade biçimleri üretmektedir. Takdir olgusunun söz konusu edildiği alanlardan biri, nahiv kitaplarında fiili mahzûf mefʻûller olarak nitelendirilen ifadelerdir. Nitelemedeki mahzûf fiil tanımlaması bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Süheylî, “sübhân” masdarıyla kurulmuş cümlelerde gerçekleştirilen fiil takdirlerinin yapısal ve anlamsal sorunlara yol açtığı görüşündedir. Ona göre takdir, dil dizgesinin onaylamadığı bir hazif türünü öngörmekte ve inşâî ifadelerin bazı anlamsal özelliklerinin kaybolmasına neden olmaktadır. Arapların “sübhânallâh” sözünü bir taaccüb ifadesi olarak kullanmaları göz önüne alındığında ifadenin fiil takdiri yoluyla ihbârî bir cümleye dönüştürülmesi, eleştiriye açık hale gelmektedir. Bunun yanı sıra “sübhân” masdarının sahip olduğu ayırıcı özelliklerin cümlenin türü üzerindeki belirleyiciliği ve ikili cümle tasnifinin bu konudaki yeterlilik düzeyi, değerlendirilmesi gereken konular olarak ortaya çıkmaktadır. Ç alışmada fiil takdirinin dilin kullanımsal gerçekliğiyle ne ölçüde bağdaştığı, gramatik çözümlemenin hangi anlamsal sonuçları doğurduğu ve ifadede ne tür değişikliklere yol açtığı gibi sorular, Süheylî’nin “el-mansûb bi`l-kasd” terimi üzerinden ve “sübhân” masdarı özelinde cevaplandırılmaya çalışılacaktır.
Keywords : Süheylî, Gramatik Çözümleme, Anlam, Takdir