Üsâme b. Münkız’ın el-Bedi` fî Naḳdi`ş-Şi`r Adlı Eserinin Edebî Tenkit Literatüründeki Yeri ve Önemi

Authors : Ali SEVDİ

Pages : 25-47

Doi:10.35415/sirnakifd.979681

View : 13 | Download : 7

Publication Date : 2021-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Hayatının büyük kısmını Abbâsilerin, son yıllarını ise Eyyûbî Devletinin kurucusu Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin danışmanlığını yaparak geçiren, “Kılıcı ve Kalemi Keskin” unvanıyla anılan Üsâme b. Münḳız insert ignore into journalissuearticles values(öl. 584/1188);, yaşadığı dönemin önemli edebiyatçılarından biridir. Kitâbü’l-İ‘tibâr, el-Menâzil ve’d-diyâr, Lubâbu’l-âdâb, Kitâbü’l-ʿAṣâ, Târîḫu’l-İslâm, Aḫbârü’l-büldân, Târîḫu’l-ḳılâʿ ve’l-ḥuṣûn ve Dîvânü’ş-şi‘r gibi eserleriyle edebiyat ve tarih alanında önemli çalışmalar ortaya koymuştur. Kendi çalışmaları dışında kaynak kitaplarında çok sayıda şiiri yer alan Üsâme b. Münḳız, şiirlerinde edebî sanatlara yoğun bir şekilde yer vermiştir. Özellikle belâğat ve edebî tenkit içerikli el-Bedîʿ fî naḳdi’ş-şiʿr insert ignore into journalissuearticles values(şiir eleştirisi/edebî tenkit konusunda eşsiz/benzersiz bir kaynak); adlı eseri günümüze kadar ulaşmış, edebî tenkit ve belâğat ilmine önemli katkılarda bulunmuştur. Üsâme b. Münḳız bu eserinde, kendinden önce kaleme alınmış olan meşhûr edebî tenkit kitaplarını tarayarak onlarda dağınık şekilde bulunan bilgileri derli toplu hale getirip okuyucuya sunmayı amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra eserde şiirin güzel yanları ve kusurlarını da ele almıştır. Bilgileri aldığı ve çalışmasına referans olarak gösterdiği bazı önemli müelliflere de işaret ettiği bu eserini doksan beş bâba ayırmıştır. Her bâbda belâğat konularına değinen müellif, hâtimede ise özellikle edebî tenkit üzerinde durmuştur. Bu eser, bedî‘ isminden de anlaşıldığı gibi genel anlamda nefî insert ignore into journalissuearticles values(النَّفِي);, teẕyîlinsert ignore into journalissuearticles values( التَذْيِيل);, teşṭîr insert ignore into journalissuearticles values(التَشْطِير);, müḳâbele insert ignore into journalissuearticles values(المُقَابَلَة);, tâṭrîf insert ignore into journalissuearticles values(التَطْرِيف);, i‘tirâḍ insert ignore into journalissuearticles values(الاعتِرَاض);, mebâdî insert ignore into journalissuearticles values(المَبَادِي);, meṭâlî‘ insert ignore into journalissuearticles values(المَطَالِع);, taḫlîs insert ignore into journalissuearticles values(التَخْلِيص);, ḫurûc insert ignore into journalissuearticles values(الخُرُوج); gibi günümüz edebî tenkît ve belâğat kitaplarında pek de karşılaşılmayan, ancak üslubu güzelleştiren, ona âhenk katan ve bu alanda temel oluşturacak başlıklarla doludur. Üsâme b. Münkız eserde sadece üslubu güzelleştiren ve ona renk katan başlıklarla yetinmeyip ḥaşv insert ignore into journalissuearticles values(الحَشو);, ġalaṭ insert ignore into journalissuearticles values(الغَلَط);, tefrîṭ insert ignore into journalissuearticles values(التَفْرِيط);, fesâd insert ignore into journalissuearticles values(الفَسَاد);, tenâḳüḍ insert ignore into journalissuearticles values(التَّناقُض);, tehcîn insert ignore into journalissuearticles values(التَهْجِين);, mü‘âẓele insert ignore into journalissuearticles values(المُعَاظَلَة);, cehâmme insert ignore into journalissuearticles values(الجَهَامَّة);, raşâḳa insert ignore into journalissuearticles values(الرَّشَاقَة);, tekellüf insert ignore into journalissuearticles values(التَّكَلُّف);, te‘assüf insert ignore into journalissuearticles values(التَعَسُّف);, müḫâlefe insert ignore into journalissuearticles values(المُخَالَفة); ve teslîm insert ignore into journalissuearticles values(التَثلِيم); gibi ifadeyi zayıflatan ve değerini düşüren konulara da değinmiştir. Bu anlamda eserde en çok göze çarpan özelliklerden birisi, üslubu güzelleştiren maddelerden sonra ifadeyi zayıflatıp çirkinleştiren maddelerin de ele alınmış olmasıdır. Bu yönüyle eserin, el-Bedîʿ fî naḳdi’ş-şiʿr unvanını hak ettiğini, deyim yerindeyse ismiyle müsemma bir eser olduğu rahatlıkla söylenebilir. Müellif ele aldığı konuya bir bâb insert ignore into journalissuearticles values(unvan); koyduktan sonra, onu anlaşılır kolay bir üslupla tanımlayarak gerek Kur’ân, gerek hadis, gerekse çok sayıda seçkin şuarânın şiirleriyle ve füsehânın nesirleriyle konuyu açıklamaya çalışmıştır. Tarihî seyri içerisinde farklı etkenlerden dolayı zayi olup zamanımıza ulaşamayan diğer bazı eserlerdeki önemli bilgilerin bu eserde kayıt altına alınmış olması, eserin değerini artırmaktadır. Esere önem kazandıran diğer bir husus müellifin, birkaç fâsılada gerek övünen gerekse yerilen edebî çalıntılara da değinmiş olmasıdır. Bu çalışmada Üsâme b. Münḳız’in hayatı kısaca ele alındıktan sonra edebî tenkit alanında yazılmış olan birtakım eserler tanıtılmış, sonrasında ise müellifin el-Bedîʿ fî naḳdi’ş-şiʿr adlı eserinin edebî tenkîd literatüründeki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Edebî Tenkîd, Üsâme b Münkız, Şiir, Belâğat, Şiir Tenkîdi