Bedî’ İlminde Tıbâk Sanatı: Sebe’ Sûresi Örneği

Authors : Mustafa Keskin

Pages : 380-405

Doi:10.35415/sirnakifd.1322125

View : 91 | Download : 159

Publication Date : 2023-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kur\'ân-ı Kerîm’in nüzul dönemi dikkate alındığında muhataplarının edebi üsluba büyük değer atfettikleri bir gerçektir. Bu itibarla Kurân-ı Kerîm muhataplarının kullandıkları argümanları en üst düzeyde kullanarak onları acze götürmüştür. Kur’ân-ı Kerîm Arapça indirilmiş bir kitap olması hasebiyle onun sahih bir şekilde kavranması, özellikle edebi ve balagata dair üslubunun iyi tahli edilmesine bağlı olup yer verilen edebî sanatlarını anlamakla mümkündür. Bu çalışma, bedi‘ ilminin muhassinat-ı manevî kapsamında önemli bir yere sahip olan tıbâk sanatının araştırılması ve bu sanatın Kur’ân’daki tezahürü kapsamında Sebe’ sûresinin incelemeye dairdir. Bu hususta adı geçen sûreye ilişkin herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması, bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Çalışma metin okuma ve değerlendirme yöntemi ile gerçekleşmiştir. Bu çerçevede konu bağlamında Arap belagatinin önemli kaynakları taranmış tıbâk sanatına ilişkin genel kabul görmüş kısımları ve Arap edebiyatındaki uygulamalarından örnekler verilmiştir. Bununla beraber Sebe’ sûresinde yer alan tıbâk sanatının uygulamaları için tefsir kaynaklarına başvurulmuş ve müfessirlerin konuya dair görüşleri aktarılmıştır. Tefsirlerdeki bu görüşler çerçevesinde tıbâk sanatının manaya yansıması değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu kapsamda çalışma, Arap edebiyatına ilişkin genel bilgilerin verildiği bir giriş ile başlanmış sonrasında tıbâk ’ın lügat anlamı ve kavramsal tanımı verilmiştir. Daha sonra söz konusu bu bedî’ sanatının kısımları belirlenmiş ve bu kısımların yer aldığı şiirlerden örnekler verilerek izah edilmeye çalışılmıştır. Bununla beraber belagat ilminin temeli esası sayılan Arap şiirinde de bu edebî sanatın nasıl bir ustalıkla yer aldığı örnekler üzerinde açıklanmaya gayret edilmiştir. Çalışmanın ana konusu olan Sebe’ sûresinde yer alan tıbâk sanatına dair uygulamalar tespit edilmeye gayret edilmiştir. Bu söz sanatının yer aldığı düşünülen ayetler mealleriyle birlikte verilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Âyetlerde yer alan söz konusu bu bedî’ sanatının tıbâk’ın hangi kısmına dâhil olduğu belirlenerek bu sanatın âyetin muhtevasına olan yansıması ele alınmıştır. Böylece nüzul dönemindeki Arapların çok önem verdikleri bu edebî sanatın şiir ve nesirdeki örnekleriyle beraber, Arapça bir kitap olan Kur’ân’ı Kerim’de de söz konusu bu edebî sanata yer verildiğini ortaya konularak, bu durumun Kur’ân’ın tahaddi ayetleri kapsamında muhataplarına meydan okuma kanıtlarından biri olduğuna dikkat çekilmiştir. Bu araştırma sonucunda, Arap belagatinde önemli bir yere sahip olan tıbâk sanatının Arap edebiyatında kullanıldığı gibi, Sebe’ sûresinde de farklı kısımlarıyla yirmi sekiz defa zikredildiği tespit edilmiştir. Sûrede yer alan tıbâk uygulamalarının yirmi ikisi lafzi tıbâk altısı ise manevi tıbâk kapsamına dâhil olduğu belirlenmiştir. Tıbâk’ın manaya yansıması ve bulunduğu âyetin mana boyutunu güçlendirmesi hususunda ise şu sonuca varılmıştır: Tıbâk sanatında yer alan anlamca karşıt iki sözcüğün birlikte zikredilmesi muhatabı karşıtlık ilkesi üzerinden her bir kelimenin anlamını daha yoğun ve derin düşünmeye sevk etmektedir. Bu yoğun ve derin düşünme süreci sonunda muhatabın her bir sözcüğün anlam çerçevesine dair ulaştığı mefhum, daha muhkem bir şekilde zihnine kazınmış olmasına vesile olur. Bu itibarla tıbâk sanatı, esas olarak kelamın mana boyutunu pekiştirdiği gibi, birbirine karşıt anlam taşıyan bu iki kelimenin birlikte zikredilmesiyle lafzın güzelleşmesine de katkı sağladığı kanaatine varılmıştır.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Bedi, Tıbâk, Tezat, Sebe