ORTAÇAĞ İSLÂM DÜNYASINDA SIRADIŞI BİR PARA BİRİMİ: BAKIR DİRHEMLER

Authors : Ali MIYNAT

Pages : 192-207

Doi:10.35239/tariharastirmalari.511823

View : 20 | Download : 14

Publication Date : 2019-09-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Ortaçağ İslâm dünyasında geleneksel olarak sırasıyla altın, gümüş ve bakırdan üretilen dinar, dirhem ve fels para birimi olarak kullanılmıştır. Ancak bu geleneksel kullanımdan başka, farklı coğrafya ve zamanlarda bazı bakır sikkelerin üzerine ‘bakır dirhem’ yazılarak piyasaya sürüldüğü görülmektedir. 10. yüzyıl Orta Asyasında, 12. yüzyılın ikinci ve 13. yüzyılın ilk yarısında Türk-İslâm Anadolusu ve el-Cezire bölgesinde bunun örneklerine rastlamaktayız. Bunların dışında, Memlûk kaynaklarında 15. yüzyıl Mısır topraklarında bakır sikkelerin dirhem değerinde tutulduğuna dair kayıtlar da mevcuttur. Bu süreçte, bazı hükümdarlar bir kısım bakır sikkelerini ‘bakır dirhem’, bir kısmını ‘bakır fels’ olarak dolaşıma koyarken, bazılarında ise bir para birimi belirtme ihtiyacı hissetmemişlerdir. Çok yaygın olmayan bu kullanım bazı araştırmacı ve nümismatların kafasını karıştırmış ve onları, sınırlı da olsa bunun nedenini sorgulamaya itmiştir. Ancak şunu da belirtmeliyiz ki, farklı coğrafya ve yüzyıllarda görülen bu türden sikkeler topyekün olarak ele alınmamış, bir analitik değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. Bu makalede Ortaçağ İslâm tarihinde ‘bakır dirhem’ olarak tedavüle konan tespit edebildiğimiz tüm sikkeleri sunacak, bu sikkelerin metali, madenin yoğunluğu, ağırlığı ve modeli açısından diğerlerinden farklı olup olmadıklarına odaklanacağız. Ayrıca bu uygulamanın ne anlam ifade ettiğini, niçin buna meyledildiğini, farklı coğrafya ve yüzyıllarda görülen bu bakır sikkelerin arasında bir bağlantı olup olup olmadığını açıklamaya çalışacağız. 
Keywords : Ortaçağ, İslâm dünyası, bakır dirhem, gümüş dirhem, gümüş kıtlığı