Merkezî Ordunun Taşra Zâbiti: Kethüdâyerilik ve Osmanlı Askerî Teşkilatındaki Yeri

Authors : Coşkun Ünsal

Pages : 85-124

Doi:10.26650/iutd.1578836

View : 197 | Download : 71

Publication Date : 2025-03-13

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı daimî ordusunun bir parçası olan kapıkulu süvarileri, 16. yüzyılın ortalarına kadar merkezde veya merkeze yakın yerlerde yaşamışlardı. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise imparatorluğun pek çok yerinde boy göstermeye başladılar. Askerî ayrıcalıklarını merkezden uzak idarî birimlerde de devam ettirmek istemeleri ve ağalarından başka kimsenin müdahalesini kabul etmemeleri, taşrada büyük bir probleme dönüşmelerine sebep oldu. Taşrada ikamet etmeye başlayan ve zamanla oranın yerlilerine dönüşen kapıkulu süvarilerinin disiplin altında tutulması ve seferber edilebilmeleri için 1570’lerden itibaren zâbitler tayin edilmeye başlandı. Kethüdâyeri olarak anılan bu zâbitlerin tayinleri, 17. yüzyıl başlarından itibaren daha sistematik hale geldi. Süreç içerisinde taşra idaresinde önemli aktörlerden birine dönüşecek olan kethüdâyerilerle ilgili mevcut bilgiler oldukça sınırlıdır. Dolayısıyla analitik çalışmaların yapılmasına imkan verecek bir zemin hazırlanması gerekmektedir. Bu çalışmanın temel amacı da kethüdâyeriliği betimleyici bir üslupla çeşitli yönleriyle ele almaktır. Çalışmanın giriş kısmında askerî dönüşüm kapsamında kethüdâyeriliğin ortaya çıkmasına sebep olan gelişmeler incelenecektir. Bilahare tayin prosedürü, kimlerden seçildikleri, hangi vasıflara sahip oldukları örnekleriyle birlikte izah edilecektir. Kethüdâyeri tayinlerinin hukukî, askerî ve içtimaî bazı zorunluluklara dayandığı, bunların süreç içerisinde taşrada âsayişin sağlanmasında önemli bir figüre dönüştükleri, bulundukları bölgede nüfuz sahibi kişiler oldukları veya kethüdâyeri tayin edildikten sonra nüfuz kazandıkları iddia edilecektir. Bütün bu izahlar süreç içerisinde konuyla ilgili yaşanan dönüşümlere ve istisnalara mümkün mertebe işaret edilerek yapılacaktır. Çalışmanın temel kaynağını Osmanlı arşiv kayıtları ve diğer çağdaş kaynaklar teşkil etmektedir.
Keywords : Osmanlı Askerî Teşkilatı, Kapıkulu Süvarileri, Zâbit, Kethüdâyerilik