Arkasından Ağıt Yakılan Bir Vali: Van Valisi Âli Bey

Authors : Sadık Emre Karakuş

Pages : 163-187

Doi:10.26650/iutd.1616383

View : 114 | Download : 74

Publication Date : 2025-03-13

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, Van Valiliği görevinin hemen akabinde Ermeni çeteciler tarafından 23 Eylül 1907 günü Batum’da düzenlenen suikastta hayatını kaybeden Âli Bey’in biyografisi, valilik dönemi ve katledilmesine giden trajik süreç ele alınmıştır. 1861 yılında Edirne’de doğan mülkiye kökenli Âli Bey, Mahkeme-i Temyiz Üyesiyken 17 Aralık 1906’da Van Valiliğine atandı. Bölgede asayiş ve düzenin tam olarak sağlanamadığı bir dönemde göreve başlayarak, emniyet ve güvenliği tesis etmek için vilayette görevli askermemur tayinlerinden aşiret problemlerine, Ermeni çeteleriyle mücadeleden vergi sorununa kadar birçok meselenin üzerine giderek misyonerlerin ve konsolosların sürekli faaliyette bulunduğu günlerde bölgede devlet nizamını sağlamaya gayret etti. Ancak farklı mütalaalar ile atandıktan yaklaşık dokuz ay sonra 5 Eylül 1907 günü görevden azledildi. Van ahalisi, henüz bir yılını bile doldurmamış valilerinin göreve iadesi için ender görülen bir durum olarak sokaklara çıkıp Yıldız Sarayı’na telgraflar gönderdiyse de netice değişmedi. Ahaliyi teskin eden Âli Bey, İstanbul’a Batum üzerinden deniz yoluyla gitmek için Van’dan ayrıldı. Ancak Batum’da Ermeni komitacılar tarafından düzenlenen silahlı saldırıda hayatını kaybetti. Cenazesi ise infial yaratmamak için İstanbul’a değil Sinop’a defnedilmek zorunda kalındı. Çok daha nadir olan bir vali adına ağıt yakılmasıdır ki ağıt formunda “Ali Paşa’yı Vurdular” türküsü yaşananların ardından Van yöresinden derlenmiştir. Âli Bey hakkında sözlü ve yazılı literatürdeki bilinenler ise bütünlük göstermeyen ifadelerden ibarettir; başta Âli Bey olmak üzere kişiler, isimler, ünvanlar, tarihler ve vakalar birbirine karıştırılmış hâlde olup birçok hususa dair bilgi eksikliği de vardır. Bu araştırmada ise daha ziyade Osmanlı arşiv belgeleri üzerinden ele alınan konu ile yanlış bilgilerin düzeltilerek bilinmeyen tarafların aydınlatılmasına gayret edilmiştir. Ortaya çıkan neticeyse görevini layıkıyla yapmaya çalışan adil bir valinin birçok açıdan suçlanıp mağdur edilse de adının unutulmayacak şekilde halkın hafızasında yer ettiği, ibretlik hikâyesinin ise idari, siyasi ve etnografik olarak ders mahiyetinde olduğudur.
Keywords : Ermeni Sorunu, II. Abdülhamid, Van, Van Valisi Âli Bey, Ali Paşa Ağıdı