Osmanlı Döneminde XVI. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Diyarbakır Esnafı

Authors : İbrahim YILMAZÇELİK

Pages : 465-488

Doi:10.21551/jhf.900618

View : 12 | Download : 3

Publication Date : 2021-03-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı toplumundaki esnaflığın kökenleri daha önceki Türk-İslâm devletlerine kadar uzanmaktadır. Osmanlı şehir hayatında görülen bu yaygın teşkilât, XIII-XIV. yüzyıllardaki ahî hareketinin bir devamı olarak kabul edilmektedir. Ancak, XVI. yüzyıldan itibaren Osmanlı merkezi otoritesinin zayıflamasıyla, ilk zamanlardaki karakterini kaybetmiştir. Osmanlı toplumundaki ortak ideal ve çıkarları olan toplum gruplarının benzer biçimde teşkilatlanmasının bir örneği olan esnaf teşkilâtı, askerî zümreler haricindeki bütün şehirli nüfusu bünyesinde örgütlenmiş olarak bulunduran yaygın bir sistemdi. Bu teşkilât, şehrin yönetimi ve ekonomisinde sahip olduğu önem yanında, sanat ve ticaretle uğraşanlarla, ulaşım ve hizmet işçilerinin de sosyal hayatlarında temeloluşturmaktaydı. Bu çalışmada, Osmanlı şehirlerinde büyük bir öneme sahip olan esnaf teşkilatı Diyarbakır şehri örneğinde ele alınacaktır. Şehirlerin geçirdiği tarihî süreç, o şehrin karakteristik özelliklerini de ortaya koymaktadır. Bu bakımdan şehirleri; Tarihî Şehirler ve Yeni Kurulan Şehirler, olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Bu açıdan bakıldığında Diyarbakır insert ignore into journalissuearticles values(Diyarbekr); tarihi bir şehir olup, esnaf teşkilatının özellikle de Osmanlı dönemindeki tarihi gelişiminin ortaya konulması büyük bir önem taşımaktadır. Diyarbakır, Güneydoğu ve Doğu Anadolu’nun önemli bir ticaret merkezi olma özelliğini tarihi boyunca sürdürmüştür. Anadolu’dan Mezopotamya bölgesine giden kervan yoları bu bölgeden geçmekteydi. Osmanlı devleti zamanında da İran, Irak ve Azerbaycan`dan gelen ve giden yollar, Diyarbakır`da kesişmekteydi. XVI ve XVIII. yüzyıllar arasında, Diyarbakır özellikle Van, Halep ve Bağdat yolları üzerinde önemli bir merkezdi. Zira Doğudan gelen kervanlar, Diyarbakır`da gümrük vergisi vermekteydi. Bu bakımdan şehirde pek çok ticaret merkezi bulunmakta olup, özellikle han ve çarşıların sayısı bir hayli fazlaydı. Bu sebeple oldukça canlı bir ticari hayata sahip olup, şehirde faaliyet gösteren esnaf guruplarının sayılarının da oldukça fazlaydı. Bu çalışmada XVI-XIX. yüzyıllar arasında Diyarbakır esnafı bütün yönleri ile ele alınacak, şehirdeki teşkilatlanması ve halk ile olan münasebetleri ortaya konulacaktır. Ayrıca ticaret ve üretim açısından durumları ve şehir ekonomisine katkıları arşiv kaynaklarına dayalı olarak ayrıntılı olarak incelenecektir.
Keywords : Diyarbakır Şehri, Esnaf Teşilatı, Osmanlı, İktisadi Yapı, Ticaret