Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Batı Karadeniz’de Dokumacılık (1923-1938)

Authors : Ebru Bayram

Pages : 495-514

Doi:10.21551/jhf.1596237

View : 38 | Download : 16

Publication Date : 2024-12-25

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarih öncesi dönemlerden itibaren dokumacılık; insanlığın giyinme ve korunma gibi ihtiyaçlarını karşılayan bununla beraber tarihî süreç içinde dinamik bir yapıya sahip sanat dalıdır. Dokumacılık Türk kültürünün de önemli bir unsuru olmuş, yapılan kazılarda ortaya çıkan buluntular Türklerin çok ileri seviyede bir dokuma sanatına sahip olduğunu göstermiştir. Zengin bir dokuma kültürüne sahip Anadolu’da dokumacılık halkın iktisadi yapısında önemli bir yere sahiptir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Batı Karadeniz’de dokumacılığı ele alan bu çalışmada; dokumacılığın bölgedeki gelişimi, bölgenin iktisadi yapısına etkileri, dokumacılıkta kullanılan ham maddeler ele alınarak incelenmiştir. İncelenen döneme dair kaynaklar sınırlı olmakla birlikte arşiv belgeleri, araştırma eserleri, yerel ve ulusal gazeteler yararlanılan kaynaklar olmuştur. Batı Karadeniz Bölgesi’nin hemen hemen her ilinde dokumacılık yapılmaktadır. Bölgenin iklimi pamuk üretimi için uygun olmasa da küçük sahalarda üretim yapılmıştır. Ancak pamuklu dokumacılık daha çok dışardan alınan pamuğun işlenmesi ile gelişim göstermiştir. Kastamonu’ya bağlı Devrekani, Küre ve Tosya pamuklu dokumaların yapıldığı yerlerdi. Sinop’ta da pamuk yetiştirildiği salnamelerdeki bilgilerden tespit edilmekte, Mudurnu ve Göynük’te pamuklu bezler imal edilmekteydi. İpek üretimi ile ilgili denemeler yapılmış fakat üretimde süreklilik sağlanamamıştır. Batı Karadeniz Bölgesi’nde kendir ve keten üretimi yoğun olarak yapılan iki önemli dokuma ham maddesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada üretilen kendirin kaliteli ve dayanıklı olması urgancılığın gelişmesini sağlamıştır. İmal edilen urganlar hem halkın hem de donanmanın ihtiyacını karşılamaktaydı. Kendir ve ketenin bölge ekonomisine önemli katkıları olmakla birlikte işleme aşamalarının zahmetli olması ve bu aşamaların modernize edilememesi üretim sürecini olumsuz etkilediği görülmektedir. Bundan başka Avrupa’da sanayileşme ile birlikte imal edilen ucuz dokumaların Anadolu’da rağbet görmesi, kendirin kısıtlı alanlarda kullanılarak halkın başka tarım ürünlerinin ekimine eğilim göstermesi, bir kooperatifin olmaması, imal edilen dokumaların tanıtımının yeteri kadar yapılamaması, teknik bilgi ve sermaye yetersizliği de bölgede dokumacılığı olumsuz etkileyen diğer faktörlerdi. Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülke ekonomisi içinde önemli olan bu ürünlerin üretim miktarı ve kalitesinin arttırılması, işleme aşamalarının ıslah edilmesi ve bunlara paralel sanayileşmenin sağlanması için programlar hazırlanmıştır. Ancak bölgede dokumacılığın sanayileşmesi ile ilgili somut adımlar daha sonraki yıllarda atılmıştır.
Keywords : Dokuma, El tezgahı, Kendir, Keten, Pamuk