Eşarî Akāid Literatüründe Selçuklu ve Osmanlı Medreseleriyle Özdeşleşen İki Eserin Karşılaştırılması (Cüveynî Ve Îcî’nin Akāid Metinleri Üzerine Bir Tahlil)

Authors : Abdullah Ömer YAVUZ

Pages : 387-412

Doi:10.47424/tasavvur.1092916

View : 18 | Download : 5

Publication Date : 2022-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam düşünce tarihinde mezhepleri belirli olgulara göre incelemek öne çıkmaktadır. Bu araştırmada, akāid metinlerini merkeze alarak mezhebi gelişimi, akāid eserleri üzerinden okumak amaçlanmaktadır. Eş‛arîliği merkeze alarak bu mezhebin akāid literatürünü genel hatlarıyla belirleyip iki Eş‛arî akāid eserini merkeze almaktayız. İncelediğimiz bu iki akāid metni Selçuklu ve Osmanlı medreseleriyle özdeşleşmiş eserlerdir. Cüveynî’nin el-Akīdetü’n-Nizâmiyye’si ve Îcî’nin el-Akāidü’l-Adudiyye’si Eş‛arî akāid geleneği açısından son derece kıymetli kimlik metinlerdir. Selçuklu düşünce dünyasının bir ürünü olarak Cüveynî’nin eseri, akāid konularını çok daha geniş başlıklar ve açıklamalarla ele almaktadır. Cüveynî, çoğu meselede alenen Mu‛tezile’yi hedefe alarak eleştirilerini sıralamaktadır. Îcî’nin el-Akāidü’l-Adudiyye’si ise Osmanlı medreselerinin temel kitaplarından birisidir. Îcî’nin eserinde ise sade anlatım ve öz bir akāid sunumu dikkat çekmektedir. Esere bakıldığında muhatap kitlenin değiştiği, Mu‛tezile karşıtlığının çok baskın olmadığı dikkat çekmektedir. Ayrıca Îcî’nin metninde imâmet/hilâfet meselesi üzerinden siyasi bir yorum akāide dâhil olurken Sünnî sahabe algısı olan efdâliyet de vurgulu bir biçimde ifade edilmektedir. Cüveynî ve Îcî’nin akāid eserleri; muhataplarına, yazıldığı döneme ve daha pek çok nedene bağlı olarak Eş‛arîliğin tarihsel gelişim izlerini taşımaktadır.
Keywords : İslam Mezhepleri Tarihi, Eş‛arîlik, Mezhep kimliği, Akāid, Medrese