"İslam Medeniyeti" Kavramının Doğuşu ve Şemseddin Sami’de "İslam -Avrupa Medeniyetleri" Karşılaştırması

Authors : Saniye Vatandaş, Celalettin Vatandaş

Pages : 1437-1464

Doi:10.47424/tasavvur.1363494

View : 96 | Download : 112

Publication Date : 2023-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Fransız aydınlarının, 18. yüzyılın ortalarında icat edip, kendilerine isim olarak seçtikleri "civilisation” kelimesi kısa sürede diğer Avrupa toplumları tarafından da benimsendi. Bu isim onların tüm diğer toplumlardan farklı ve üstün oldukları anlamını ifade ediyordu. Osmanlı bürokrat ve yazarları "civilisation” kelimesini "medeniyet” olarak Türkçeleştirdiler. Halbuki İslami geleneğin önemli kavramlarından birisi olan "medeniyet”, civilisation ile kastedilen zihniyet ve hayat tarzını ifade etmekten çok uzaktı. "Civilisation” anlayışı mevcut şartlarda Avrupa’ya özgü olup, Avrupa’nın biricik ve üstün olduğu anlayışını ifade ediyordu. Aynı zamanda başta İngiltere ve Fransa olmak üzere bazı Avrupa devletlerinin, Avrupa dışı ülkeleri işgal etmelerini ve sömürmelerini meşrulaştıran bir anlayışı temsil ediyordu. Avrupalılar, işgal ve sömürülerinin mağduru olan toplumlardaki tepkileri azaltmak ve Avrupaî olmayı idealize etmek için tarihte başka "medeniyetlerin” de mevcut olduğunu dillendirdiler. "İslam medeniyeti” kavramı bu şartlarda doğdu. "İslam medeniyeti” isimli ilk kitabı 1879’da yazan Şemseddin Sami, tarihte Müslümanların "medeniyet” sahibi olduklarını ve bu "medeniyet”in Avrupa’dakinin oluşumuna katkı sağladığı tezini savundu. Fakat bir süre sonra bu görüşünde önemli oranda değişikliğe giderek "İslam medeniyeti”nin tamamıyla tarihte kaldığını, "Avrupa medeniyeti”nin ise mevcut dünyada tek ve en üstün "medeniyet” olduğunu savundu. Bu araştırma "medeniyet” kelimesinin kavramlaşma sürecini ve özellikle de Şemseddin Sami’nin "medeniyetler” karşılaştırmasını söz konusu süreç ekseninde ele alma amacındadır. Dönemin yazılı metinlerinden ve "civilisation”a ilişkin güncel çalışmalardan hareketle konu incelenecektir.
Keywords : Aydınlanma, Civilisation, Medeniyet, İslam Medeniyeti, Şemseddin Sami