Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Kitâbu’l-idrâk li lisâni’l-Etrâk Adlı Eserinde Arapça-Türkçe Gramer Mukayesesi

Authors : Abdulkadir Kişmir

Pages : 493-521

Doi:10.47424/tasavvur.1519855

View : 125 | Download : 99

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Kitâbu’l-idrâk li lisâni’l-Etrâk isimli eseri Türk diliyle ilgili en kadim sözlük ve gramer çalışmalarından biri kabul edilmektedir. Müellifin eserini bizatihi muteber kabul ettiği şahıslarla görüşerek kaleme aldığı iddiası dikkate alındığında çalışmanın orijinal bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Aynı zamanda Araplara Türkçe öğretmek amacıyla telif edilen bu çalışma Arap kökenli nüfusun çoğunlukta olduğu topraklarda Türkçenin hâkim diller arasında olduğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Üç bölümden oluşan eserin son kısmını nahiv/cümle bilgisi oluşturmaktadır. Ebû Hayyân bu bölümde Arapça nahiv kaidelerinin Türkçedeki karşılıklarını tespit ederek Türkçe dilbilgisi kurallarını derlemeyi amaçlamaktadır. Dolayısıyla zikri geçen eser aynı zamanda karşılaştırmalı bir gramer çalışması olarak görülebilir. Bu makaledeki amacımız Ebû Hayyân’ın önemli görüp sarahaten veya zımnen işaret ettiği iki dil arasındaki bazı dilbilgisel farklılıkları ortaya koymaktır. Kitâbu’l-idrâk’in üçüncü bölümüyle sınırladığımız ve literatür taraması yönteminden istifade ettiğimiz bu makalede Arapçanın genel kaidelerinden yola çıkarak Türkçe dilbilgisi kurallarının oluşturulmaya çalışıldığı müşahede edilmekle beraber iki dil arasında fark olarak görülen bazı hususların aslında bu yöntemden kaynaklandığı sonucuna varılmıştır.
Keywords : Arap Dili ve Belagatı, Gramer, Ebû Hayyân, Kitâbu’l-idrâk, Mukayese.