Tefsir ve Tarih Materyali Arasında Velîd b. Ukbe’nin (öl.61/680-81) Fasıklığı Tar-tışması: Hucurât Sûresi 6. Ayetin İniş Sebebi Hakkındaki Rivayetlerin Analizi

Authors : Ahmet Şehit Tuna, Muhsin Düğeroğlu

Pages : 321-342

Doi:10.31121/tader.1588324

View : 250 | Download : 72

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Ayetlerin inme sebebi olarak tanımlayabileceğimiz sebeb-i nüzûl rivayetleri kimi zaman çeşitlilik göstermektedir. Bir ayet hakkında farklı iniş sebeplerinden bahsedilebilmekte, böylece söz ko-nusu durum ayetin iniş sebebi hakkında muğlaklığa sebep olmaktadır. Başka bir zamanda ve mekânda yaşanmış bir olay, ilgili ayetin iniş sebebi olarak sunulabilmekte ya da ayetin iniş se-bebi olan olay tarihi süreç içerisinde muhteva değişikliklerine uğrayabilmektedir. Bu makalede Hucurât Sûresi altıncı ayetin iniş sebebi hakkındaki rivayetlerin muhteva analizi yapılmaktadır. Temel amaç Hucurât Sûresi altıncı ayette bahsedilen fâsıklığın Velîd b. Ukbe’ye (öl. 61/680-81) atfedilme imkanını sorgulamaktır. Nitekim ayette geçen “fâsık” nitelemesinin Velîd’e atfedildiği ifade edilmektedir. Ancak konuyla ilgili rivayetler ve ayetin inmesinden sonra gerçekleşen tarihi olaylar bu nitelendirmeyi sorgulamamıza sebep olmuştur. Zekât âmilliği esnasında yaptığı hata-dan dolayı fâsık olduğu iddia edilen Velîd b. Ukbe’nin Hz. Ebû Bekir (öl. 13/634) ve Hz. Ömer (öl. 23/644) döneminde tekrar zekât âmili olarak görevlendirilmesinin yanı sıra Hz. Osman (öl. 35/656) döneminde Kûfe valiliği gibi önemli bir görevi icra etmesi dikkat çekmektedir. Ayrıca Hz. Peygamber’in ve ashabın, ayetle fâsıklığı sabit olduğu iddia edilen birine yönelik eleştirileri-nin bulunmaması kayda değerdir. Velid’e ilişkin fâsıklık iddialarının Hz. Osman’ın kendisini Kûfe valisi olarak atamasının akabinde dillendirilmeye başlandığı görülmektedir. Elinizdeki ma-kale mezkûr ayet hakkındaki genel kanının arka planını irdelemekte, Velîd b. Ukbe’nin gerçek-ten fâsık olup olmadığı hakkında farklı bir bakış açısı sunmayı hedeflemektedir. Bu hedefe ulaşmak için kronolojik bir sırayla konu hakkında elimize ulaşan en erken tefsir, esbâb-ı nüzûl ve siyer kaynakları incelenmiş, rivayetler arasındaki farklılıklar ifade edilmiştir. Netice itibariyle söz konusu ayet indikten sonraki tarihi süreç ve rivayetlerdeki muğlaklıklar, Velid’e atfedilen fâsıklık iddialarını yeniden gözden geçirmeyi kaçınılmaz kılmaktadır.
Keywords : Tefsîr, Velîd b. Ukbe, Siyer, Sebeb-i Nüzûl, Fâsık, Benî Mustalik