Dijital Beşeri Bilimlerin Kur’an El Yazmalarına Uygulanabilirliği: Yöntemler, Uygulamalar ve Karşılaşılan Sorunlar

Authors : Ayşenur Elif Ünal Şahin

Pages : 214-231

Doi:10.31121/tader.1643718

View : 166 | Download : 90

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Son yıllarda dünyada büyük bir ilgi gören dijital beşeri bilimler, el yazmaları ve matbu eserlerin dijital ortama aktarılmasına yönelik önemli gelişmeler kaydetmiştir. Ancak bu alandaki yenilikle-rin Arapça ve Osmanlı Türkçesi gibi sağdan sola ve harfleri bitiştirilerek yazılan metinlere uygulanması görece yeni bir olgudur. El yazmalarının dijitalleştirilmesi ve otomatik transkripsiyonu, yapay zekâ destekli sistemler aracılığıyla gelişim göstermekte olup, özellikle Transkribus ve eSc-riptorium gibi yazılımlar bu süreçte öne çıkmaktadır. Transkribus, başlangıçta Latin harfli metinler için geliştirilmiş olup Arapça el yazmaları üzerinde yeterli verimliliğe ulaşamamıştır. eScripto-rium, kraken eklentisiyle Arap harfli metinleri dijitalleştirmede daha başarılı bir yapı sunmasına rağmen, Kur’an el yazmaları üzerinde istenilen verimi sağlayamamaktadır. Arapça metinlerin dijital analizine yönelik OpenITI ve KITAB gibi projeler, her ne kadar doğrudan mushaflara odaklanmasa da, sahip oldukları dijital altyapı ve karşılaştırmalı analiz algoritmalarıyla kıraat farklılıklarının incelenmesine dolaylı fakat değerli katkılar sunmaktadır. Mushaf el yazmaları ve sonraki süreçte onların paleografik ve dilbilimsel analizine odaklanan projeler arasında InterSa-ME ve Qoroyo projeleri dikkat çekmektedir. InterSaME, İslam, Hristiyanlık ve Yahudilik’te kut-sal metinlerin yazılı ve sözlü aktarım süreçlerini karşılaştırmalı olarak incelerken, Qoroyo, Sami dillerde yazılmış kutsal metinlerin dilbilimsel analizine odaklanmaktadır. Qoroyo, yapay zekâ destekli dilbilimsel modellemeler kullanarak kutsal metinlerin morfolojik yapısını daha detaylı analiz ve mukayese etmeyi hedeflemektedir. Mushaf el yazmalarına doğrudan odaklanan bir di-ğer proje ise QurCan projesidir. Bu proje, kıraat farklılıklarını inceleyerek erken dönem Kur’an el yazmalarında hangi kıraat geleneklerinin hakim olduğunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu projeler, mushafların hat, kıraat tarihi gibi açılardan taşıdığı önemi ortaya koymakla birlikte, teorik arka planlarının ve metodolojik tutarlılıklarının da derinlemesine incelenmesini gerektirmektedir. Bu çalışmada, Kur’an el yazmalarının dijital beşeri bilimler bağlamındaki ele alınış biçimleri de-ğerlendirilmiş; mevcut yazılım ve projeler üzerinden yürütülen tartışmalar, bu alana yön verecek yenilikçi ve işlevsel projelerin gelişimine katkı sağlama amacıyla yapılmıştır.
Keywords : El Yazmaları, Kur’an, Dijital, Intersame, eScriptorium, Qoroyo