Zehebî’nin Râvi Tezkiyesinde Kullandığı “İhtecce bihî Şeyhân” Lafzının Manası (Hakkında Eleştiri Olan Râvilere Dair Uygulamalı Bir Araştırma)

Authors : İbrahim İBRAHİMOĞLU

Pages : 207-229

Doi:10.51450/ilmiyat.908443

View : 19 | Download : 10

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Buhârî ve Müslim kitaplarına sahîh hadisleri almışlardır. Rivayetin sahîh olabilmesi için de râvilerin adalet ve zabt sahibi olması gerekir. Buhârî’nin bu konularda Müslim’den daha hassas davrandığı malumdur. Buhârî ve Müslim’in bir hadisi kitaplarına almaları, o hadisi nakleden râvilerin âdil ve zâbıt olduğu manasına gelmektedir. Zehebî, Buhârî ve Müslim’in, hakkında eleştiri olan râvilerden hadis naklettiğini söylemektedir. İhticâc, râvinin rivayetini, şâhid ve mütaba‘ât olarak değil, asıl olarak kitabına alma manasına gelmektedir. Buhârî ve Müslim’in eleştirilen râvilerden rivayetleri büyük oranda Zehebî’nin belirttiği gibi mütaba‘ât şeklindedir. Araştırmada Zehebî’nin ihtecce bihî şeyhân lafzını kullandığı râviler incelenmiş, râvilerin kısa biyografileri verilmiş, mezkûr râvinin Sahîhayn’daki rivayetleri araştırılmıştır. Zehebî’nin konuyla ilgili verdiği hüküm ayrıca irdelenmiş, rivayetin mutaba‘ât için mi yoksa ihticâc için mi kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmamızda da Zehebî’nin toplamda 19 râvi hakkında ihticâc lafzını kullandığını tespit ettik. Bunlardan 9 tanesinde Şeyhayn birlikte ihticâc kastıyla kitabına aldılar hükmü mevcuttur. Verilen bu hükümden bir tanesi Zehebî’nin dediği gibidir. Ancak altı tanesi, ihticâc kastıyla değil, istişhâd ve mütaba‘ât kastıyla zikredilmiştir. Kalan iki tanesinde Müslim ihticâc kastıyla hadisi almışken, Buhârî mütaba‘ât kastıyla almıştır. Zehebî 5 râvi hakkında sadece Buhârî ihticâc kastıyla kitabına aldı hükmü vermiştir. Bunlardan bir tanesi doğru, kalan dört tanesinde ise ihticâc kastıyla kitaba alma doğru değildir. Zehebî beş râvi hakkında da sadece Müslim ihticâc kastıyla kitabına aldı demiştir. Bu hükümlerden iki tanesi Zehebî’nin dediği gibiyken, üç tanesinde ise verilen hüküm hatalıdır. Zehebî’nin “Buhârî ve Müslim ihticâc kastıyla kitabına aldı” hükmünü verdiği râvilerin büyük kısmının Müslim tarafından ihticâc kastıyla, Buhârî tarafından ise mütaba‘ât ve istişhâd kastıyla kitaplarına alındıkları tespit edilmiştir. Bu durumun temel sebebi ise Buhârî ve Müslim’in râvi değerlendirme kriterleriyle ilgilidir. Buhârî’nin Müslim’e göre râviler hususunda daha müteşeddit olduğu bilinen bir durumdur. Tespitlerimize göre Zehebî, istişhâd ve mütabaat halinde zikredilen rivayetleri ihticâc kastıyla nakletme olarak değerlendirmiştir. Onun böyle hüküm vermesinin sebebi râvinin rivayetinin Sahîhayn’da yer almasıdır. Zehebî’nin ihticâc usulü diğer âlimlerden farklı değildir. Ancak benimsenen usul ile pratik arasında uyuşmazlık olduğu da muhakkaktır. Bir yönüyle bunda şaşılacak bir durum yoktur. Çünkü âlimler usul noktasında belli kaideler koyarlar. Ancak zaman zaman bu kaidelere muhalif davranabilirler, bu usule sığmayan örnekler verebilirler. Bize göre bu durumun sebebi, Zehebî’ye göre Buhârî ve Müslim’in bir râvinin hadisini kitabına almasını, o râvi hakkında ta‘dîl manasında görmesidir. Belki de `فلان قفز القنطرة` bu râvi adalet terazisinden geçmiştir ifadesini bu sebeple kullanmıştır. Zerkeşî de Mizzî ve Zehebî’nin bu prensibi uyguladığını söylemiştir. 
Keywords : Hadis, el Cerh ve, Zehebî, İhtecce bihî Şeyhân, Ricâl