Yakub Han Kâşgarî’de Tasavvufî Hâller ve Makâmlar
Authors : Ömer Cenik
Pages : 601-624
Doi:10.51450/ilmiyat.1550407
View : 52 | Download : 60
Publication Date : 2024-12-31
Article Type : Research Paper
Abstract :Hâller ve makâmlar sûfî literatüründe seyr u sülûk ile birlikte elde edilen mânevî derecelerdir. İnsanın zâhirîndeki olumlu değişimler ve bâtınına yansıyan daha derinlikli ve kapsayıcı nihai neticelerdir. Genel anlamda ise Müslümanın davranışlarındaki müspet kazanımlardır. Bu kazanımlar seyr u sülûk ile elde edilebilirken bazen de vehbî olarak onda görülebilir. Bu çerçevede hakikate götüren süreç ve bunun sonucundaki tasavvufî hâller ve makâmların yerine dair Yakub Han Kâşgarî’nin de (1818-1897) açıklamaları önem arz etmektedir. Tasavvufu, dinî ve ahlâkî bir yaşayış olarak gören Kâşgarî, bu yaşayışı da hâller ve makâmlarla birlikte değerlendirir. Dinin zahir-bâtın yönünün bütünlüğü ve uyumunda hâller ve makâmlar süreç ile sonuç olarak önemli bir yer tutar. Bu yüzden Kâşgarî’ye göre bir Müslümanın istikâmetinin ifadesi olan ahlâkî yaşayışıyla sûfînin tecrübesi olan hâller ve makâmların ilişkisi vardır. Kâşgarî, vahdet-i vücûd anlayışına bağlılığı nedeniyle hâller ve makâmları, varlık görüşünü temellendirmek amacıyla da yorumlamıştır. Buna göre Kâşgarî’nin açıklamaları çerçevesinde hâllerin ve makâmların tanımları ve sınırları, insanın hayatındaki ve varlık düşüncesindeki yeri, Allah’a duâ etmede ve yakın olmaktaki etkisi ele alınmıştır. Ayrıca takva makâmının furkan sahibi olmaktaki rolü, tövbe makâmının tanımlamaları, rızâ makâmının Allah ve kulu arasında açılımları, istikâmet sahibi olmanın önemi, tevhîd anlayışının boyutları bu çalışmanın temel meseleleri arasındadır. Makalemiz, Kâşgarî’nin görüşlerinin tespit edilmesi ve kısaca değerlendirilmesi amacını taşımaktadır. Bundan dolayı hâller ve makâmlar üzerine ayrıntıya kayabilecek tartışmalara girişilmemiştir. Makalemizde Kâşgarî’nin hâllerle ilgili açıklamaları takipçisi olduğu İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) görüşleriyle birlikte ele alınmış, makâmlarla ilgili düşünceleri ortaya koyulurken diğer sûfîlerin açıklamalarından da faydalanılmıştır.Keywords : Tasavvuf, Kâşgarî, Ahlâk, Hâller, Makâmlar.