GELENEKTEN İDEOLOJİYE: İRAN AZERBAYCAN TÜRKLERİNDE MERSİYE VE MEDDAHLIK GELENEĞİ

Authors : Faruk Gün

Pages : 411-434

Doi:10.26468/trakyasobed.1540089

View : 84 | Download : 68

Publication Date : 2024-12-13

Article Type : Research Paper

Abstract :Mersiyeler, toplumdaki ölümlerin ardından anlatıcılar tarafından ölen kişi için söylenen hüzünlü anlatılardır. Şiiliğin temel öğretilerinden olan On Dört Masum’un şehadetleri veya ölümleri hakkında methedici ifadeler kullanarak mersiyeler dile getirenlere ise meddah denilmektedir. Mersiyelerin İran’da alt türlere ayrılması ve bu alt türlerden bazılarının Anadolu’da olduğu gibi henüz müstakil bir tür olmaması yönleriyle Anadolu sahasından farklılıklar arz etmektedir. İran’da birer gelenek olarak varlığını sürdüren meddahlıkla mersiyenin arka planında Şiilik ve siyasi propaganda amacının bulunması geleneklerin ideolojik yönünü temsil etmektedir. Dolayısıyla devletin söz konusu geleneklerle halkı, Şiilikle örülü kolektif hafıza etrafında toplamak ve üst kimlik oluşturmak istemesi, meddah icralarının hangi dille yapıldığını önemsiz kılmaktadır. Bu noktada Türk meddahların icralarını Farsçayla birlikte Türkçe gerçekleştirmeleri bölgedeki dil ve kimliğin doğal bir seyir hâlinde korunmasını sağlamaktadır. Çalışmada 2015, 2017-2018 ve 2021 yıllarında İran’da yapılan alan araştırmaları ışığında İran Türklerinde mersiye ve meddahlık gelenekleri incelenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden etnografik modelin kullanıldığı araştırmada, söz konusu geleneklerin bölgedeki devlet, toplum, din ve dil için önemi ele alınmıştır. Araştırmada amaç olarak bölgedeki geleneklerin hangi durumda olduğu, devlet-din ekseninde ideolojik bir söylem olarak nasıl kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç itibarıyla iki geleneğin her ne kadar devletin Şiilik ideolojisine hizmet etse de Türklerin dille kimliklerini korumalarını sağlayan önemli bir alan olduğu tespit edilmiştir.
Keywords : İran Türkleri, mersiye, meddah, ideoloji, gelenek