İSLAM DÜNYASINDA BİYOGRAFİ YAZIMI VE RESİMLENMESİ

Authors : Aslıhan ERKMEN

Pages : 159-187

Doi:10.22520/tubaked.2019.19.010

View : 18 | Download : 12

Publication Date : 2019-03-01

Article Type : Research Paper

Abstract :İslam yazınında biyografik metinler için “tezkire” terimi kullanılmaktadır. Tezkirecilik, tarih biliminin bir kolu olarak ortaya çıkan ve temeli Hz. Muhammed’in hadislerinin derlenmesi geleneğine dayanan bir edebî tür olarak dokuzuncu yüzyıldan itibaren ilgi görmüştür. Arap, İran, Osmanlı dünyasında, çeşitli meslek dallarında ün kazanan kişilerin hayat hikâyelerinin bir araya getirildiği bu eserler arasında en çok rağbet edilenler şair, evliya, sanatçı tezkireleridir. Metinleri kendi içlerinde birtakım farklılıklar göstermekle birlikte, kişilerin doğum yerleri, biliniyorsa doğum tarihleri, soyları, aldıkları eğitimler, görevleri, varsa eserleri, eserlerinden örnekler ve ölüm tarihleri tezkirelerde mevcut olan ortak bilgilerdir. Günümüze ulaşan tezkirelerin çok azı, üretildiği bölgedeki dönem üslubunu yansıtan resimlerle zenginleştirilmiş ve bu tezkirelerdeki hâl tercümesinde sözel ifadelerle tanıtılan kişinin, görsel imgeye dönüşmesi sağlanmıştır. Resimli tezkireler ile ilgili bu araştırmada, İslam dünyasında -Müslüman Hindistan örnekleri hariç- dokuz ayrı tezkirenin musavver nüshalarının hazırlandığı tespit edilmiş; bunlardan Mecâlisü’l-‘Uşşâk adlı eserin ise on sekiz farklı resimli kopyası saptanmıştır. En erkeni on beşinci yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilen resimli tezkirelerin İran ve Osmanlı örnekleri arasında üslup açısından önemli farklılıklar görülmektedir. İran coğrafyasında hazırlanan eserlerdeki tasvirler, hâl tercümesinde yer alan bir hikâyenin görselleştirilmesi şeklinde iken, Osmanlı örneklerinde kişilerin imgeleri portre niteliği taşımaktadır. Resimli ve resimsiz tezkirelerin sayısının on altıncı yüzyılın son çeyreğinde artması ise dikkati çeken bir bulgu olarak ortaya koyulmuştur.
Keywords : Tezkire, biyografi, İslam resim sanatı, minyatür, Meşâirüş Şuarâ, Mecâlisül Uşşâk