ESKİ KIRIM SOLHAT ÖZBEK CAMİSİ VE MEDRESESİ

Authors : Bozkurt ERSOY, Aygül UÇAR

Pages : 61-79

View : 14 | Download : 9

Publication Date : 2012-09-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Özbek Camisi ve Medresesi Kırım`ın güneydoğusunda bulunan Eski Kırım Solhat şehrinde yer almaktadır. Cami 1314 ve medrese 1332-33 birbirlerine bitişik olarak inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı cami çeşitli onarımlarla günümüze sağ­lam olarak ulaşabilmişken, medrese harap durumdadır.Kuzeyde yer alan cami dikdörtgen planlı ve üç salimlidir. Eski Kırım Özbek Camisi mimari ve süsleme özellikleriyle Anadolu`daki Selçuklu ve Beylikler dönemi eserlerinin Anadolu`dan oldukça uzak bir bölgedeki, Kırım`daki, ender tem­silcilerinden biridir. Camide uygulanmış olan bazilikal plana Anadolu`da, özellikle Anadolu Selçuklu Dönemi camilerinde sıkça rastlanılmaktadır.Plan özellikleri yanında taçkapı ve mihrabında yer alan bitkisel ve geometrik bezemelerle birlikte yazı kullanılmıştır. Pal-met ve rumilerden oluşan bitkisel bezemeler taçkapı ve mihrapta sıkça görülmektedir. Bu bezeme öğeleri ayrıca yazılar arasında da kullanılarak uygulama bakımından çeşitlilik kazandırılmıştır. Benzer bezemeler Eski Kırım dışında özellikle Bahçesaray ve çevresindeki yapılarda da karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca benzer karakterli bezemeler Anadolu`da Selçuklu ve Beylikler dönemi eserlerinde de görülmektedir.Güneyde yer alan medrese ise daha sonra inşa edilmiştir. Yapının kuzey ve güneyindeki mekanların bir kısmı günümüze sağlam ulaşabilmiştir. Kare planlı medrese açık avlulu dört eyvanlıdır. Kuzey ve güney eyvanları ile bu eyvanlara bitişik mekanların bazı duvarları ve bu mekanların örtülerinin bir bölümü günümüze gelebilmiştir. Diğer mekanlar ise temel sevi­yesine kadar yıkılmış olmalarına karşın, yapılan temizleme çalışmaları ardından konservasyon çalışmaları sırasında yakla­şık bir metre örülerek yükseltilmiştir. Bugün mevcut olmasa da, 18. yüzyıla ait bir resimden hareketle medrese taçkapısının da cami taçkapısında olduğu gibi oldukça yoğun bir süsleme programına sahip olduğunu belirtmek yerinde olacaktır. Dışa taşkın olan medrese taçkapısının tüm cepheleri boş yer bırakılmaksızın süslenmiştir. Kırım`da, en eski Türk-İslam dönemi yapılarından biri olan Özbek Medresesi`nde gördüğümüz geometrik geçmelerin benzer örnekleri, medresenin inşa edildiği tarihten sonra Kırım`da inşa edilen diğer yapıların bezenmesinde de örnek olmuştur. Taçkapı ön cephesini ve yan kanatla­rını süsleyen iri geometrik geçme örnekleri Kırım`da bir çok yapıda bezeme unsuru olarak kullanılmıştır.Bu çalışma kapsamında medrese planı ile ilgili restitüsyon önerisi de sunulmuştur. Yapı, gerek mimari, gerekse süsleme özellikleri açısından Anadolu ve Anadolu dışı Türk- İslam medrese örnekleri ile çok benzer özellikler taşımaktadır.Eski Kırım Solhat Özbek Camisi ve Medresesi bugüne kadar az sayıda yayında yer almasına rağmen mimari, süsleme ve yapım evreleri açısından ayrıntılı olarak incelenmemiştir. Tarafımızdan hazırlanan ve Eski Kırım Solhat Özbek Camisi ve Medresesi`ni konu alan bu çalışma yayınlarla, fotoğraflarla ve çizimlerle belgelenmesi açısından özgün bir çalışmadır.
Keywords : Eski Kırım Solhat, Özbek Camisi, Özbek Medresesi, Restitüsyon