Heyelan tetikleyici faktörlerine bağlı mekânsal hassasiyet değerlendirmesi

Authors : Mehmet Emin CİHANGİR, Tolga GÖRÜM, Hakan Ahmet NEFESLİOĞLU

Pages : 133-142

Doi:10.17211/tcd.410998

View : 22 | Download : 9

Publication Date : 2018-06-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kelkit Çayı Vadisi heyelan yoğunluğu bakımından Türkiye ortalamasının üzerindedir. Bu vadi yamaçlarının üst kesimlerinde yapısal düzlüklerin bulunduğu alanlarda kış aylarında biriken kar ilkbahar aylarında aniden erimektedir. Eriyen kar, bu düzlüklerin önündeki eğimli yamaçlarda su çıkışlarına neden olmakta ve büyük katastrofik heyelanları tetiklemektedir. Gözlem ve literatür araştırmaları sonucunda bu tetiklenmenin kış aylarında vadideki bazı yamaçlarda karın uzun süre tutunması, ilkbaharda güneş radyasyonuna bağlı eridikten sonra sızması ve akışa geçmesiyle gerçekleştiği tespit edilmiştir. Bu etkinin yüksek olduğu yamaçlarda heyelan hassasiyetinin de yüksek olduğu bilinmektedir. Tetikleyici faktör bakımından yamaç hassasiyetini belirlemek çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amaçla çalışma alanı 3600 fiziki yamaç ünitesine bölümlenmiştir. Bu ünitelerin tutunma, sızma ve akış hassasiyetini belirlemek için, uzman görüşütarafından etken faktörler ve etki derecelerinin belirlendiği M-AHP yöntemi kullanılmıştır. Tutunma modeli için çok çözünürlüklü vadi taban düzlüğü indeksi, yükselti ve bakı, sızma modeli için solar radyasyon, Topoğrafik Nemlilik İndeksi insert ignore into journalissuearticles values(TNİ); ve Hidrolojik Toprak Grubu insert ignore into journalissuearticles values(HTG);, akış modeli için ise eğim, rölyef ve HTG parametreleri kullanılmıştır. Tutunma, sızma ve akış için en yüksek kararın alındığı yamaç üniteleri belirlenerek ana tetikleyici kar erimelerinin mekânsal hassasiyet üzerinde etkisi ortaya konulmuştur. Elde edilen sonuçlarda birden fazla modelin çıktısının en yüksek insert ignore into journalissuearticles values(örn. tutunma-sızma-akış); değerini taşıyan yamaçlarda mekânsal hassasiyetin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu yamaçların özellikle kuzey blokta heyelanların başlangıç bölgelerine karşılık geldiği ortaya çıkmıştır. Heyelana elverişli zemini hazırlayan “tutunma-sızma” yamaçlarının ise eski heyelan içlerine, “sızma-akış” yamaçlarının ise özellikle kuzey yamaçlar olmak üzere heyelanların transfer zonlarına karşılık geldiği tespit edilmiştir. Kuzey yamaçlarda sızmanın yüksek olmasından kaynaklı su içeriğinin fazla olması bu yamaçlarda heyelanın tektiklenmesine neden olmaktadır. Bunun dışında çalışma alanının güney bloğunda ise “tutunma-akış”ın etkin olduğu yamaçlar bulunmaktadır.
Keywords : Heyelan, Mekânsal, Hassasiyet, Tetikleyici Faktör, M AHP