Beyazsu Havzası’nın (Mardin) flüvyal jeomorfolojisi ve hidrografik özellikleri

Authors : Ergin CANPOLAT, Mahsum BOZDOĞAN

Pages : 96-105

Doi:10.17211/tcd.658375

View : 19 | Download : 10

Publication Date : 2019-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Ülkemizin güneydoğusunda jeomorfolojik olarak; Mardin-Midyat Eşiği adı ile ifade edilen yüksek karstik plato, Arap platformunun, Miyosen’den itibaren Anadolu plakasını sıkıştırması ve altına dalması sonucunda kısmen çarpılmış ancak daha çok blok halinde yükselmiştir. Mardin-Midyat Eşiği üzerindeki Beyazsu havzasının büyük bölümü ortalama 900-1400 m yüksekliğindeki platoluk bir alandan oluşmaktadır. Bununla birlikte yapılan morfometrik analizler, havzada yükseltinin kademeli olarak kuzeybatıya doğru arttığını göstermektedir. Havzada, 630 m’den 1070 m’ye kadar 10 adet yükselti kademesi tespit edilmiştir. Bu kademeler arasında ortalama 50 m yükselti farkının olması tektonik hareketlere bağlı gençleşme ile açıklanmıştır. Böylece, Beyazsu ve Karasu akarsuları da karstik platformda derine doğru gömülerek dik yamaçlı derin antesedant vadiler meydana getirmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda, havzada tespit edilen başlıca jeomorfolojik birimler; flüvyo-karstik depresyonlar, kanyon vadiler, lapya, dolin, uvala oluşumları, birikinti koni ve yelpazeleri, kuesta yapıları, kornişler ve mağaralardır.  Vadi uzanış doğrultuları incelendiğinde platform üzerindeki mendereslerin antesedans dolayısı ile zamanla derine doğru gömülerek kanyon görüntüsü aldığı sonucuna ulaşılmıştır. Mardin-Midyat Eşiğinde karstik yapıdan dolayı yüzeysel akış azdır.  Bu durum yağışlı günlerde dahi değişmemektedir. Suların büyük kısmı zemine sızmaktadır. Beyazsu, havzada etkili olan yaz sıcaklığı ve kuraklığına rağmen su seviyesi her dönemde yüksek olan karstik bir kaynaktır. Mevsime bağlı olarak su çıkışında kısmi bir azalma olsa dahi akım değerleri ortalama 3,8 m3/sn civarındadır. Çalışmanın sonucunda Beyazsu kaynağının, akım miktarının fazlalığı beslenme havzasının büyüklüğü ile yeraltı su ağı ve akiferlerinin gelişmiş olması gibi nedenlerle ilişkilendirilmiştir. Çalışmada akarsu akım özellikleri ile meteorolojik olaylar arasındaki ilişkiler açıklanmaya çalışılmıştır. Beyazsu kaynağı kimyasal verileri ile litolojik özellikler ilişkilendirilmiştir.
Keywords : Fülüvyal Jeomorfoloji, Beyazsu, Mardin Midyat Eşiği, Nusaybin Jeomorfolojisi, Beyazsu Hidrografyası