Gazali`ye Göre İslami Psikolojinin Temel Kavramları

Authors : Elif Nurdan Gökçe, Hüseyin Certel

Pages : 55-78

Doi:10.59379/tdpd.1497081

View : 347 | Download : 171

Publication Date : 2024-12-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İran’ın Tus şehrinde 450/1058’ de dünyaya gelen Gazali’nin asıl adı Muhammed b. Muhammed’dir. Künyesi Ebû Hâmid olan Gazali’nin “Hüccetü’l-İslâm” ve “Zeynüddîn” lakapları da mevcuttur. Hem batı dünyasında hem de İslam dünyasında tanınan bir bilgin olan Gazali, mantıktan felsefeye, İslami ilimlerden psikolojiye, sosyolojiden hukuka pek çok alanda düşünce üreten ilim ve düşünce adamıdır. İfade etmiş olduğu fikirler ve yazmış olduğu kitaplarla pek çok kişinin düşünce dünyasını etkilemiş ve onlara ilham kaynağı olup ufuklarını genişletmiştir. Öyle ki Gazali, düşünce ve eserleriyle halen daha birçok kişi üzerinde tesirini devam ettirmektedir. O, pek çok alanda etkili olduğu gibi İslam psikolojisinde de etkili olmuş ve İslam psikolojisinin temellerini atan bilginler arasına adını yazdırmıştır. Yaşamış olduğu tecrübeleri kendisi gibi bir başkasının da yaşayabileceğini düşünerek özelden genele çıkarım yapmak suretiyle teoriler ortaya atmıştır. Gazali, İslam psikolojisi alanında ilk dönem bilginler arasında en sistematik açıklama ve tanımlamalar yapan isimlerden biridir. Pek çok eserinde ‘nefs, kalp, akıl, ruh’ kavramlarına yer verip bunları sistemli bir şekilde ele almıştır. Eserlerinde akıl, nefs, nefsin mertebeleri, kalp ve ruhu aynı anlamda kullandığı gibi farklı anlamlarda da kullanmıştır. Ona göre bahsedilen lafızlardaki çokluk manadaki çokluğu beraberinde getirmemektedir. Bu sebeple de ona göre kalp, nefs, nefsin mertebeleri ve akıl farklı lafızlar olsa da anlamları birdir. Gazali’ye göre bu kavramların gerçek anlamlarını pek az kişi elde edebilmektedir. Gazali’ye göre bu kavramların gerçek anlamlarına ulaşabilmek için üzerinde düşünülmeli ve derin çalışmalar yapılmalıdır. Gazali’nin en büyük amacı “marifetullah”tır. Kişinin marifetullaha ulaşabilmesi için öncelikli olarak iyi bir şekilde kendisini tanıması gerekir. Gazali’nin bu düşüncesi kendi kişisel tecrübelerinin ürünüdür. Gazali, kendi tecrübi bilgileri ile ilahi kaynaklı bilgilerini harmanlayarak pek çok psikolojik görüş bildirmiştir. Bu makalede, görüşleriyle hem İslam hem de batı dünyasının dikkatini çeken Gazali’nin, insanın kendini bilmesinin gerekliliğinden bahsederken değinmiş olduğu akıl, kalp, ruh, nefs ve nefsin mertebeleri ve bu kavramların birbiriyle ilişkisi konusundaki psikolojik görüşleri detaylıca ele alınmıştır.
Keywords : Din psikolojisi, Gazali, İslam Psikolojisi, Akıl, Kalp, Nefs, Ruh