XIX. YÜZYIL SEYAHATNAMELERİNDE VE ASKERİ ANLATILARINDA TÜRKMENLERE ATFEDİLEN ATASÖZLERİ

Authors : Didar ANNABERDİYEV

Pages : 513-530

View : 20 | Download : 11

Publication Date : 2012-10-01

Article Type : Research Paper

Abstract :XIX. asrın başlarından itibaren Türkmen topraklarına gelen Batılı ve Rus seyyah- ların seyahatnamelerinde, daha sonraları ise Türkistan’ın işgal edilmesine katılan Rus asker ve subayların askeri anlatılarında Türkmen folkloruyla ilgili çeşitli ma- teryaller yer almaya başlamıştır. Bu eserlerde Türkmen atasözü olarak belirtilen atasözlerine de rastlanmaktadır. Bu makalede XIX. yüzyıl Avrupalı ve Rus seya- hatnamelerinde ve askeri anlatılarında kayıtlı bulunan, şimdiye kadar tespit edilmemiş ve ele alınmamış Türkmen atasözleri değerlendirilmiştir. Çalışmada Avrupalılara ait altı ve Ruslara ait beş eser incelenmiş; bu eserlerde toplamda yirmi sekiz, benzer olanları çıkartıldığında on iki atasözü tespit edilmiştir. Bu ata- sözlerinden yedi tanesi Türkmenlerin olumsuz karakter özellikleri olarak yağma- cı alışkanlıklarını yansıtmakla birlikte, söz konusu yaratmaların beş tanesinin dış kaynaklı olması ihtimali üzerinde durulmuştur. İnceleme sonucunda, kaynaklar- da geçen atasözlerinin Türkmenler arasında bilinmediği ve temel Türkmen atasö- zü kitaplarında bulunmadığı belirlenmiş; Türkmenlerin XIX. yüzyıl tarih bilgile- rinden ve çeşitli araştırmacıların görüşlerinden hareketle söz konusu atasözleri- nin Türkmenlerin o dönemde mücadele halinde bulunduğu komşu halklar olan İran Şahlığındaki Farslar ve Kürtler, Afgan Hanlığındaki Afganlılar, Hive ve Bu- hara Hanlıklarındaki Özbekler, Karakalpaklar ve Tacikler arasında ortaya çıkmış olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca seyyahların ve askerlerin geçtikleri gü- zergâhlar göz önünde tutulduğunda, bu atasözlerinin söz konusu halklardan öğ- renilmiş ve kaydedilmiş ihtimalinin kuvvetli olduğu kanısına varılmıştır. Tespit edilen atasözlerinin çoğunun özellikle Teke Türkmenlerini anlatmaya yönelik kullanıldığı belirlenmiştir
Keywords : Anahtar Kelimeler Anahtar Kelimeler Anahtar Kelimeler Türkmenler, atasözü, seyahatnameler, askerî anlatılar