Anadolu’daki Zühdî Halk Edebiyatının Ahmet Yesevî ile İlişkisi

Authors : Fikret TÜRKMEN

Pages : 1-8

View : 15 | Download : 11

Publication Date : 2016-01-01

Article Type : Research Paper

Abstract :Bilindiği gibi, Ahmed Yesevî ilk Müslüman Türk mutasavvıfıdır. Kendisinin veya kendisine bağlanan şiirlerin en belirgin özelliği, başta Hallac-ı Mansur olmak üzere meşhur mutasavvıfları anması, aşkı yüceltmesi ve `meyhane` metaforunu kullanması yanında didaktik olması ve şer`î kurallara sık sık vurgu yapmasıdır. Bunda, tasavvuf ve tarikatların henüz kurumlaşmayı ve olgunlaşmayı tamamlamamış olmalarının payı, elbette büyüktür. Anadolu, Mevlânâ ve Mevlevîlik, Hacı Bektaş Velî ve Bektaşîlik ile tanıştıktan sonra, şer`î kurallara yapılan vurgu zayıflamış; Allah sevgisi ve Allah`ın `cemâl` sıfatı ön plana çıkmıştır. Bunun en açık delili de, `Şerh-i Besmele`dir. Daha çok Bektaşî şairler tarafından yazılan şathiyelerde Allah, kendisiyle şakalaşılan bir dost görünümündedir. Tasavvuf edebiyatı dünyevîlikten neredeyse arınmış, kendine has remz ve terimlerle iyice soyutlaşmıştır. Mevlevî şair Neşatî`nin `Artık parlak cilalı aynalarda bile görünmüyoruz.` şeklindeki tespiti, söylediklerimizin bir özeti mahiyetindedir. Hayatın tabiattan ve edebiyatın da hayattan kopuk olması, pek mümkün değildir. Dünyevîlik, on altıncı yüzyılda Pir Sultan Abdal ile edebiyatımızdaki yerini almaya başlamıştır. Onun bir kasaba şairi olmasının ve başının -meşrebi sebebiyle devletle sıkıntıda bulunmasının, şiirinin dünyevîleşmesinde elbette payı vardır. Ancak, bu durum on yedinci yüzyılın en güçlü mutasavvıf şairlerinden biri olan Aziz Mahmud Hüdayî için söz konusu değildir. Hâlbuki, zühdî edebiyat onun şahsında zirveye çıkmıştır. Ahmed Yesevî`nin Bektaşî şairler üzerindeki etkisi bellidir. Hüdayî`nin de, zühdî yönü ağır basan şiirler yazarken Yesevî`nin hikmetlerinden etkilendiği ve o kaynağı kullandığı anlaşılmaktadır. Makalemizde; önce Ahmed Yesevî`nin çok kısa bir değerlendirmesi yapılacak, sonra da on altıncı ve on yedinci yüzyıldaki zühdî edebiyatın gelişmesine olan etkisi incelenecektir
Keywords : Ahmet Yesevi, Zühdî Halk Edebiyatı, Uftade ve Hüdayide tasavvuf, Yesevili