Kıpçak Grubu Türk Lehçelerinde Şart ve Emir Eklerindeki Kalıplaşmalar

Authors : Ahat Üstüner, Fecri Yavi

Pages : 593-621

Doi:10.32449/egetdid.1335116

View : 119 | Download : 115

Publication Date : 2023-12-22

Article Type : Research Paper

Abstract :Çekim eki kalıplaşmaları, isim veya fiil çekim eklerinin çeşitli nedenlere ve dilin kendi ihtiyaçlarına bağlı olarak görevlerinin dışında eklendiği kelimeyle kaynaşarak kalıcı sözcükler türetmeleridir. Bu kalıplaşmalarla Türkçenin söz varlığına çok yönlü, genellenemeyen, sınırlandırılamayan ve anlam bilimi ile dil biliminin ortak ürünleri olan yeni sözcükler eklenir. Çekim eki kalıplaşmalarının sözcük türetme işlevi, yapım eklerindeki gibi kurallı ve sistematik değildir. Bu yüzden kalıplaşmalarla yapılan türetmelere, kural dışı türetmeler demek daha mantıklı görünmektedir. Bu çalışmada Kıpçak grubu Türk lehçelerinde şart kipi ve emir kipi eklerinin kalıplaşarak sözcük türetmeleri, nedensellik bağlamında ve örnek cümlelerle incelenmiştir. Türkçede fiil çekim ekleriyle sözlük birimi olabilecek kalıcı sözcükler türetilmemesine rağmen, kalıplaşmalar sonucu bu eklerin bazı kalıcı sözcüklerin yapısında yer aldıkları görülür. Kıpçak grubu Türk lehçelerinde emir kipi eklerinin kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklerin daha çok ünlem türünden sözcükler olduğu, bunların az sayıda edat, bağlaç ve sıfat türünden sözcükler türettiği de tespit edilmiştir. Bu lehçe grubunda şart ekinin kalıplaşmasıyla oluşan sözcüklerin de genellikle bağlaç ve zarf türünden sözcükler olduğu görülür. Aynı zamanda bu ek az sayıda isim, zamir, ünlem ve sıfat görevli sözcüğün yapısında yer almaktadır. Çekim eki kalıplaşmalarının Türkçenin söz varlığına katkısını anlayabilmek için yapılan bu çalışma, Türkçede söz yapımı üzerine yapılacak incelemelere ışık tutacaktır. Araştırmada Kıpçak grubu Türk Lehçelerinde adı geçen çekim eklerinin kalıplaşmasıyla oluşmuş pek çok sözcük belirlenerek, bu sözcükler yapı ve anlam bakımından incelenmiştir.
Keywords : çekim eki, kalıplaşma, sözcük türetme, Kıpçak grubu, emir kipi, şart eki