17./20. YÜZYIL MEZAR TAŞLARINDA BEKTAŞİLİK

Authors : Halit ÇAL

Pages : 491-551

View : 16 | Download : 9

Publication Date : 2022-12-03

Article Type : Review Paper

Abstract :Bu yazı ile bir mezar taşının Bektaşilik içinde ele alınmasını nelerin sağlayacağı belirlenmeye çalışılmıştır. Türkiye’de, Balkanlardaki önemli Bektaşi tekkelerinin hazirelerindeki mezar taşları hakkında bazıları oldukça nitelikli değerlendirmeler yapılmıştır. Aralarında yöntem ayrılıkları olması ve bir tekkedeki örneklerin incelenmesi, kapsayıcı bir sonuca ulaşamama sonucunu doğurmuştur. Bu makale ile yayınlar, tezlerde yer alan bütün örneklere dayalı tek bir yönteme göre genel bir değerlendirme ilk defa yapılmıştır. Gövde, başlık, teslim taşı gibi biçime ve yazılardaki Bektaşilikle ilgili ifadelere dayalı genel sonuçlar ilk defa ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bektaşilik – Alevilik ve yeniçeri ocağı ilişkileri her durumda kolayca ayrıştırılamayacak kadar iç içedir. Bektaşiler için olduğu kadar Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını ayırmada da sıkıntılar çoktur. Bu yüzden Alevi ve yeniçeri mezar taşlarını konu kapsamına almadık. Veri kütüğümüze girdiğimiz ***** mezar taşından yazıları, başlık – teslim taşı gibi şekil unsurlarıyla Bektaşiliği gösterilen 478 örnek insert ignore into journalissuearticles values(422 baş, 56 ayak); belirledik. Bektaşi tekkeleri – türbelerinde gömülmelerine karşılık bu unsurların olmadığı mezar taşlarını da kapsam dışı bıraktık. Bu döküm aynı zamanda Bektaşi hazirelerindeki mezar taşlarının önemli ölçüde Türkiye geneli ile aynı özellikleri taşıdığı sonucunu da verdi. Örneğin Merdivenköy Kırklar Haziresindekilerin tamamı, Rumelihisarı Tekkesi’ndekilerin yüzde yetmişinde Bektaşilik bağı yoktur. Buna karşılık bir tarikat adı olmayan, yalnızca ehli beyt, kerbela gibi Bektaşiler kadar Halveti, Mevlevi, Nakşibendi, Sadi, Sünbüli tarikatı mezar taşlarında da bulduğumuz ifadeler yer alanlardan Bektaşi hazireleri dışındaki 60 insert ignore into journalissuearticles values(49 baş, 11 ayak); tanesi liste sonunda belirsizler olarak verilmiştir. Mezar taşları 1604 – 1945 yılları arasından olduğu için tarihi 17./20. yüzyıllar ile sınırladık. Örneklerimizi, tekke düzenine göre, derviş, baba gibi tekke görevlileri ve tekke dışında asker, memur, esnaf ve yakınlarından oluşan tekke bağlıları olmak üzere iki ana kümede ele aldık. 422 baş taşından kırıklar dışında 227 tanesi insert ignore into journalissuearticles values(% 54); görevliler, 192 tanesi insert ignore into journalissuearticles values(% 46); görevlilerin yakınları, bağlılar ve yakınları için yapılmıştır. Bektaşiliği kesin saydıklarımızda 24 gövde tipi, 2 dilimli elifi, 4 dilimli edhemi ve 12 dilimli hüseyni olmak üzere 3 ana kümede 18 başlık tipi belirledik. Başlıklılar %72,5 gibi yüksek bir orandadır. Hu, hu dost, ya hu gibi ifade kalıplarının oranı % 40,1’dir, ancak bu kalıplar Mevleviler gibi diğer tarikatlarda da görülür.
Keywords : Mezar Taşı, Bektaşi, Başlıklar, Teslim Taşı, Bektaşilik İfadeleri